1. Экваторса васӧд вӧръяс. Экваторбердса мутасын сынӧдлӧн вой-лунся шӧр температураыс 25°С, вочӧжся енэжва лыд 2000 мм-ысь унджык, да усьӧ енэжваыс во гӧгӧр чӧж ӧтмындаӧн. Татшӧм ывлавыв гӧгӧртасысла и артмӧмаӧсь экваторса васӧд вӧръясыс.  Лунвыв Америкаын найӧ паськыда быдмӧны Амазонка ю бассейнас, Африкаын Гвинея куръя вадорас да Конго ю бассейнас, а Азияын Малайя архипелагса діяс вылын.
Пуяс сэні оз гылӧдны коръяссӧ ӧттшӧтш, кыдзи овлӧ арнас шӧркодь вӧньса вӧръясын, а вежӧны найӧс ӧта-мӧд бӧрся. Та вӧсна вӧрыс сэні век веж, ӧти быдмӧгыс дзоридзалӧ, а мӧдас орччӧн вотӧс нин кисьмӧ.  Экваторса вӧрыс зэв сук, пуяслы лоӧ вермасьны мӧда-мӧдныскӧд шонді югыд вӧсна, сійӧн медвылыс тшупӧдса гигантъяс овлӧны 50−60 м джудждаӧсь. Мӧд ярусса пуяс паськыд туганъяснас ӧтлаасьӧны ас костаныс да коръясысь артмӧ ӧтувъя вевттьӧд. Пу чӧръяс гӧгӧр гартчӧны лианаяс. Вӧр пытшкын джынвыйӧ пемыд, век васӧд, сынӧдыс пӧдтӧ, олӧмыс озджык пу. Мусинас уна сісьмысь быдмӧг да тшак.
Экваторса васӧд вӧрын унджык пемӧсыс олӧмсӧ коллялӧ пу туганъясас. Тані олӧны ӧблезянаяс, нярбордъяс, кыйяс, дзодзувъяс, зэв уна лэбач. Яйвыв олысьяс пиысь эм и гырысьяс (шуам, леопард). Ыджыд тӧдчанлун экваторса васӧд вӧр олӧмын гут-гаглӧн. Термитъяс шойччӧг тӧдлытӧг чирйӧны пу чӧр колясъяссӧ да гылалӧм кор, дасьтӧны найӧс водзӧ уджалысьяслы: тшаклы да бактериялы. Унджык вӧрса быдмӧгсӧ бусӧдӧны пу гыркын да восьсӧн увъяс вылын олысь мазіяс.

2. Саваннаяс. Экваторса вӧръяскӧд орччӧн куйлӧны саваннаяс. Тайӧ зонаас турунзьӧм шыльыдінъяс, кӧні мӧд-мӧдлаын ӧткӧн и чукӧрын быдмӧны пуяс да куст чукӧръяс. Саваннаса пемӧсъяс пиын унджыкӧн турун сёйысьяс: антилопа, гыжгунъяс, Австралияын — кенгуру. Йӧввывсаяс кындзи, турунсӧ зэв азыма сёйӧ гут-гаг, шуам саранча. Саваннаын и яйвыв олысьыс абу этша: Африкаын лев, гепард, найӧ оз сетны антилопауловлы вывті ӧдйӧ рӧдмыны.

3. Тропик кост да шӧркодь вӧньса овтӧминъяс. Кӧні тропиккостса да шӧркодь вӧньясын оз тырмы васӧдлуныс, сэтысь аддзам торъя сикас зона— овтӧмин. Кос му вылад быдмӧгъяс велалӧмаӧсь овны ва тырмытӧм дырйи. Унджыкныс зэв паськыд вужъясаӧсь, вуж системаныс пыдӧ муас пырӧ, коръясныс посниӧсь, а мукӧддырйи кор пыдди емъяс, тадзи ваыс озджык пактав. Пемӧсуловыс овтӧминын  быдмӧгуловсьыс бурджыка сӧвмӧма, сійӧ ворсӧ зэв ыджыд роль биологияса тыртанторъяс бергалӧмын. Гожӧм пуксигӧн дзоридзалысь турун да кустъяссӧ бусӧдӧны уна-лыда гут-гаг. Быдмӧглысь виж юкӧнсӧ сёйӧны гыжгунъяс (лыа шыръяс), гежӧд антилопаяс да гут-гаг жӧ (саранча котыр). Тӧдчымӧн унджык пемӧс сёйлӧ быдмӧглысь мупытшса юкӧнъяс: вужсӧ, йӧнгыльсӧ. Татшӧмторнас чӧсмасьӧ тушканчик, гаг да лёльӧ номыръяс, бобувъяс, тирганъяс да мукӧд гут-гаг. Гут-гаг бӧрся овтӧминын кыйӧдчӧны дзодзув, черань, скорпион, кодзувкот, гут-гаг сёйысь лэбачьяс. Гыжгунъяс да дзодзувъяс вылӧ уськӧдчӧны яйвыв лэбачьяс, йӧввывсаяс, гырысьджык дзодзувъяс (варанъяс) да кый-змей.
Му вылас медся ыджыд овтӧмин — Сахара — куйлӧ Африкаын. Енэжваыс Сахараас усьӧ во чӧжӧн 50 мм-ысь этшаджык, а корсюрӧ весиг некымын во коставлӧмӧн зэрлӧ.

4. Степъяс. Степъяса медыджыд отыс куйлӧ Войвыв мусярджынйын — Евразияын да Войвыв Америкаын. Лунвыв мусярджынйын степъяс эмӧсь сӧмын Лунвыв Америкаын. Степыд — сук да джуджыд турунӧн тырӧм паськыд эрд. Степса климат да мусинъяс бура лӧсялӧны му вӧдитны, сійӧн ӧні кежлӧ тайӧ ывлавыв зона пӧшти ставнас гӧрӧма. Войдӧр туруна эрдъяс вылас ас кежысь йирсьӧмаӧсь ыджыд чукӧръясӧн гыжа пемӧсъяс (вӧв, бизон, антилопа), а ӧні тайӧ зонаса пемӧсулов пиын медсясӧ гыжгунъяс — суслик, сурок, ыбвыв шыр, найӧ вердчӧны тусьясӧн.

5. Шӧркодь вӧньса вӧр зона. Шӧркодь вӧньса юкӧнас, кӧні усьӧ тырмымӧн енэжва (вонас этша вылӧ 450−500 мм), а тӧвнас абуджык кӧдзыд, сулалӧны паськыд коръя да сора вӧръяс (сэн лыска да паськыд коръя пуяс орччӧнӧсь). Найӧ быдмӧны континент доръясынджык, кытчӧ океан лолыс судзӧ. Евразияын тайӧ медсясӧ рытыввыв да асыввыв, а Войвыв Америкаын — асыввыв юкӧн. Евразия рытыввылын быдмӧны кызвыннас тупуа-граба да бук вӧръяс. Мыйӧн климатыс лоӧ континентвывсаджыкӧн найӧс вежӧны тупу вӧръяс. А лыска вӧръяс, м. ш. тайга, быдмӧ тӧдчӧмын кӧдзыдджык континентвывса климат дырйи, кӧні тӧвнас вывті нин кӧдзыд овлӧ.

6. Полюсдорса ывлавыв зонаяс. Войвыв мусярджынйын Евразия да Войвыв Америка войвыв дорӧс пӧлӧн паськалӧ помтӧм-дортӧм тундра. Шоныдыс оз тырмы да, пуяс тані оз быдмыны. Ывлавывса лёк гӧгӧртасын вермӧны овны сӧмын медся ён быдмӧгъяс — нитшъяс, нэриник кустъяс— чӧд, пув да мукӧд, ляк бадь да ляк кыдз.
Войвыв океанса унджык ді вылын да Антарктидаын шыльквидзӧны (арктикаса да антарктикаса) йиа овтӧминъяс.

Юалӧмъяс да уджъяс

1. Лыддьӧдлӧй ывлавыв зонаяс тропиккостса, шӧркодь да полюсдорса югдӧдан вӧньясын.
2. Серпасалӧй экваторса васӧд вӧр, саванна, овтӧмин, тундра.
3. Мыйӧн ӧткодьӧсь да мыйӧн абу ӧткодьӧсь: а) экваторса васӧд вӧр да сора вӧр; б) степ да тундра; в) тропиккостса овтӧмин да арктикаса овтӧмин?
4. Кутшӧм ывлавыв зонаын пукалӧ тіян оланін?