1. Мыйысь тэчӧма Му гӧгӧрса атмосфера?
2. Висьталӧй, кутшӧм тыртанторъяс Мирса океан ваын медся уна.
3. Кутшӧм неджӧг из сикасъяс тіянлы тӧдсаӧсь? Кыдзи найӧ артмӧны?

1. Атмосфераын ловъя ловъяслӧн тӧдчӧм. Позьӧ шуны, Мулысь ӧнія атмосферасӧ артмӧдісны миян планета вылын овлӧм организмъяс. Быдмӧгъяс да мукӧд бактерия босьтӧны атмосфераысь шома газ да лэдзӧны шоммӧдан газ. Тайӧ шогмӧ фотосинтез процессын. Шоммӧдан газ лои атмосфераас буретш фотосинтез вӧсна. Веж быдмӧгъяс оз сӧмын сетны атмосфераас шоммӧдан газ, коді колӧ унджык организмлы лолалӧм могысь, но и весалӧны сынӧдсӧ бусысь, озырмӧдӧны сійӧс ва руӧн. Со мыйла быть колӧ вермасьны, медым миян планетаса быдмӧг эжӧдыс эз чин.

2. Гидросфераын организмъяслӧн тӧдчӧм. Океан ваӧ сылӧм тыртанторъяслӧн тэчасыс да лыдыс шензьымӧн зумыд. Специалистъяс чайтӧм серти, найӧ пӧшти абу вежсьӧмаӧсь бӧръя 170 млн. во чӧжӧн. Кыдзи тайӧс позьӧ гӧгӧрвоӧдны? Ваыс океанысь пакталӧ, а солыс кольӧ да сылы эськӧ быть чукӧрмыны. Гӧгӧрвотӧм и сійӧ, мый океан ваӧ сылӧм тыртанторъяс пӧвстын кальций совъяс медся этша, кӧть ю ваын, мӧдарӧ, найӧ медся уна. Кытчӧ нӧ найӧ вошӧны? Тані мыжаӧсь организмъяс. Найӧ босьтӧны ваысь налы колана тыртанторъяс, торйӧн кӧ кальций. Сійӧ колӧ налы корпа, панцыр, ракпань лӧсьӧдӧм могысь. Кор саридзса организмъяс кулӧны, налӧн колясъяс лэччӧны пыдӧсӧ, ӧкмӧны да вочасӧн пӧрӧны неджӧг из сикасъясӧ, шуам, извесьт из, мел.

3. Литосфераын организмъяслӧн тӧдчӧм. Тайӧторсӧ казялан медсясӧ литосфера вевдор юкӧнын — му кышын, кытчӧ чукӧрмӧны кулӧм быдмӧг да пемӧс колясъяс, кытысь артмӧны органикавывса из сикасъяс. (Висьталӧй, кутшӧм органикавывса из сикасъяс ті тӧданныд).
Организмъяс пырӧдчӧны оз сӧмын из сикасъяс артмӧдӧмӧ, но и найӧс кисьтӧмӧ — рӧшкыдмӧдӧмӧ. Найӧ лэдзӧны шомаваяс (кислотаяс), кодъяс сёйӧны изъяссӧ, да жугӧдӧны найӧс потасъясӧ пырысь вужъясӧн. Топыд, чорыд изъяс лоӧны рышкыдӧсь. Тасянь абу нин ылын мусин артмӧмӧдз.

4. Мусин. Мусин — аслыспӧлӧс артмӧмтор, кодӧс оз позь чайтны ни органика, ни органикатӧм ывлавыв телӧяс пиын.

Мусин — косінын му кышлӧн вевдор слӧй, кодӧс вевттьӧма быдмӧг эжӧд да кӧні эм чужтан вын.

Мусинсӧ тэчӧма изъяс пазалӧм бӧрын кольӧм посни чиръясысь да гумусысь (сісьмӧг), кодъясӧс зэв сьӧкыд торйӧдны. Гумусыс артмӧ органика колясъяс, кызвыйӧ быдмӧгъяс, сісьмигӧн. Таысь кындзи мусинын век эм ва да сынӧд. Мусинын олӧ уна сикас организмъяс. Торйӧн уна микроорганизм: мусин 1 г-ын найӧ мувыв став йӧзысь унаджык. Мусинын овмӧдчӧны нидзувъяс, гут-гаг да весиг йӧввывсаяс (шуам, муошъяс).
Мусинын быдмӧгъяслы вердчыны позянлун сетны вермӧм шусьӧ чужтан вынӧн. Мыйта унджык мусинын гумус, сымын ыджыдджык сыын чужтан выныс. Медся ыджыд чужтан вын сьӧд мусинын. Гумус слӧйыс сэні 1 м кызта; тайӧ слӧйыс пемыд рӧма, сійӧн и позьӧ гӧгӧрвоӧдны тайӧ мусиныслысь нимсӧ. Сьӧд му — степъяслӧн мусин. Лыска да сора вӧръяс улын артмӧны подзола мусинъяс. Гумусыс наын абу вывті уна. Вӧрыс тайӧ мусинысь быдмӧ бура, а видз-му овмӧсса культураяслы найӧ озджык шогмыны, сьӧд му серти кӧ. Мусинъяслысь чужтан вынсӧ позьӧ видзны да весиг содтыны, колана ног кӧ накӧд уджалан, пуктан кӧ мувынсьӧдантор.  Он кӧ колананог вӧч, мусинын чужтан выныс чинӧ.

Юалӧм да удж.

1. Кыдзи тӧдчӧны ловъя ловъяс атмосфералы, гидросфералы, му кышлы.
2. Мый лоӧ мусиныс? Мыйысь сійӧс тэчӧма?
3. Мый сайын мусинлӧн чужтан выныс? Кутшӧм мусинъясас чужтан выныс медся уна?
4. Кутшӧм мусинъяс паськалӧмаӧсь тіян интасын? Мый вӧчӧны йӧзыс, медым налысь чужтан вынсӧ содтыны?