Кыдзи Му вылас артмӧма морт? Кутшӧм видзӧдласъяс та серти эмӧсь миян кадӧ?

Биологъяс чайтӧны, важ морт увйыс вожаліс важ ӧблезяна увтырысь 3−5 млн. во сайын. Кӧнкӧ 30−40 сюрс во сайын артмӧма ӧнія биологияса сикас — вежӧра морт (Homo sapiens).

Уна сюрс во чӧжӧн мортлӧн ортсыса ӧбликыс ёна вежсьӧма. Мунӧма ас кежысь бӧрйысьӧм: организмъяс кольӧмны ловйӧн да вермӧмны кольны йылӧмсӧ сӧмын сэк, кор найӧ лӧсялісны олан гӧгӧртаскӧд. Му вылас йӧзыс абу уна вӧлӧма. Торъя морт котыръяс овлӧмаӧсь мӧда-мӧдсянь ылын, ывлавыв гӧгӧртасныс ёна торъялӧма. История чӧжӧн формируйтчӧмаӧсь морт котыръяс, кӧні бать-мамсянь челядьлы вуджлӧма вир-яй аслыспӧлӧслун, раса пасъяс: кучик, син да юрси рӧм, син потас да синлыс тэчас, юр да корпа форма. Бӧръяпом йӧз пӧвстын формируйтчӧма куим подув раса — европеоид, негроид да монголоид.

Европеоидъяс олӧны Европаын, Войвыв Америкаын, Рытыв-Лунвыв Азияын, Индияын, Войвыв да Лунвыв Америкаын, Австралияын. Тайӧ расаа йӧзлӧн кучикыс да синмыс вочасӧн лоӧма югыд, уна пигментыс налы эз ков да, коді тай шондісянь локтысь ультрафиолет югӧръясысь дорйӧ. Кӧдзыд регионын да джуджыд гӧраясын олысь йӧзлы лӧсялӧ вӧсни ныр, медым кӧдзыд сынӧдыс эз сы пыр пырысь-пыр пыр.

Негроидъяс сюрс воясӧн овмӧдчалӧмӧсь Африкаын экватордорса районъясас. Пемыд кучикныс да синныс зэв уна пигментаӧсь, тайӧ и дорйӧ найӧс шонді югӧръясӧн сотӧмысь. Юр бердас топӧдчӧм чорыд читкыля юрси видзӧ юрсӧ вывті шонтӧмысь. Негроидъяс унджыкыс олӧны Африкаын. Войвыв да Лунвыв Америкаын уна йӧзыс тшӧтш негроид расааӧсь. Найӧ коркӧ Африкаысь вайӧм рабъяслӧн йылӧмыс. Шуӧны найӧс афроамериканечьясӧн.

Монголоидъяс медводз овлӧмаӧсь лёка пӧльтысь тӧвъяса восьса эрдын. Синтӧ ёран бус да лым бушколысь налӧн синсӧ дорйӧма вӧсни потасӧн, синлапса содтӧд чукырӧн, чур видзысь бан лыӧн. Монголоидъяслы лӧсялӧ виж рӧма кучик, сьӧд веськыд юрси. Тайӧ расаынӧсь Азияса уна войтыр да Америкаса индеечьяс.

Кӧть быд расаа йӧзыс мыйтакӧ торъялӧны вир-яй тэчасӧн, тайӧ торъялӧмыс абу вывті тӧдчана. Сійӧн мортуловтӧ колӧ лыддьыны биология боксянь ӧтувъя сикасӧн — вежӧра морт. Быть лоӧ кутны тӧд вылын: психика, интеллект да этш тӧдӧм торъя мортлӧн оз раса либӧ войтыр сикас сайын, а быдтӧм-велӧдӧм, нырччанлун, лов вын да зільлун сайын, а сідзжӧ вир-яй дзоньвидзалун сайын.

Юалӧм да удж

1. Лыддьӧдлӧй медшӧр морт расаяс да шуӧй, мыйӧн найӧ торъялӧны.
2. Висьталӧй, кӧнджык олӧны медшӧр расаяс да пасйӧй найӧс мусярджынъяса контур карта вылӧ.
3. Быд боксянь подулалӧй татшӧм факт: мортулов — биология боксянь ӧтувъя сикас.