Европа – му юкöнъяс пиысь öтнасöн пöшти дзоньнас сулалö шöркодь вöньын. Европалöн климат торъялö быдсикаслунöн: тöдчана торъялöмъяс эм не сöмын войвыв да лунвыв костын, но и рытыввыв да асыввыв костын.

Гольфстрим
Европа климатлы ыджыд тöдчанлун кутö Гольфстрим, мушар вылын медся ён шоныд ва визув. Гольфстрим вайö Европа вадоръясö тропикса шондiöн шонтöм ва.

Гольфстрим вöсна Войвыв саридз некор оз кынмывлы. Балты саридзлöн шöр юкöныс сiдзжö оз йизьывлы; Соми да Ботöн куръяяс кынмылöны кымынкö тöлысь кежлö, а сэки жö Хадсон куръяын, кодi куйлö сiйö жö пасьтöсын, весиг гожöмын уялö йи. Атлантувса океан Скандi кöдж рытыввыв вадоръясын оз кынмывлы некор, а налы паныда Гренлан дi вадоръясын сiйö пöшти вогöгöр йи улын. Гольфстрим мунö и Войвыв йиа океанö. Танi сiйö вештö Европа вадоръясысь полюсдор уялан йияссö.

Гольфстрим вöсна Европаын климат шоныдджык сiйö жö параллельясса Америкаын да Азияын серти. Гренлан дi – материквывса йи улын, а Скандi кöдж вылын сiйö жö пасьтöсын бура быдмöны лыска вöръяс. Лабрадор вадоръяс вылын кöдзыд визув вöсна куйлöны тундраяс, и тайö став кöдж вылас оз позь нуöдны видзму овмöс; такöд тшöтш, Европаын сiйö жö пасьтöс вылын (50-сянь 60°-öд параллельöдз) быдлаын бура быдмöны няньяс да фрукта пуяс. Азияын 50-öд параллель мунö Сахалинöд; сэнi вогöгöрся шöр шонтöг 0° гöгöр, а Европаын тайö жö пасьтöсас быдлаын кöдзöны шобдi, а мукöдлаас вöдитöны весиг винатусь; вогöгöрся шöр шонтöг танi шоныд 10° гöгöр.

Рытывтöвъяс
Тайö ставыс, дерт, абу куш Гольфстрим сайын. Европа сулалö шöркодь вöньын сiйö отас, кöнi кызвынысьсö овлöны рытывтöвъяс, кодъяс пöльтöны Атлантувса океансянь, и кöнi тшöкыда мунлöны рытывсянь асыввылö циклонъяс.

Рытывтöвъяс, кöть и оз век пöльтны Европаын, но унджыкысь дай ёнджыка мукöд тöвъяс серти. Найö шоналöны Гольфстримсянь, ульсалöны сiйö шоныд руöн да нуöны васö руöн да кымöръясöн материк пасьталаыс; тöлын найö небзьöдöны кöдзыдъяс, а гожöмын чинтöны жар.

Европаын циклонъяс вын сертиныс оз вермыны водзсасьны Азияса тайфунъяскöд да Америкаса торнадокöд; найö шоча петлöны ыджыд тöвныръясöн, но сы пыдди найö паськыда мунöны – 1000 км пасьта гöгöр. Кыптöны-чужтысьöны найö Атлантувса океынын, кор шоныд сынöд визув паныдасьö кöдзыд сынöд визувкöд. Шоныд сынöд Европаö локтö Гольфстрим пöлöн лунвывсянь, а кöдзыд сынöд локтö войвывсянь – Гренлан дiсянь. Циклонъяс локтöны Европаö, сьöрсьыныс найö вайöны уна уль ру, мыйла и артмöны кымöръяс да усьöны зэръяс, а тайö зэв колантор видзму овмöслы. Но кызвынысьсö циклонъяс мунöны войвывланьынджык 50-öд параллельысь; инъяс, кодъяс куйлöны лунвывланьынджык тайö параллельсьыс Асыввыв Европаын, гожöмнас сюрöны лёка косьтöмъяс улö.

Климат Рытыввыв да Асыввыв Европаын
Рытыввыв Европаын гожöм абу пöсь; сэтчö тöвъяс океансянь вайöны ыркыд сынöд да уна кымöр; васянь тшöкыда овлöны зэръяс.

Кор рытывтöвъяс мунöны Европа весьттi асыввывлань, найö вочасöн шоналöны да воштöны ассьыныс уль рунысö, торъя нин сэнi, кöнi найö мытшасьöны кыръясö.

Асыввыв Европаын гожöмыс овлö кос да пöсь, торъя нин 50-öд параллельсянь лунвывланьын, кöнi кызвынысьсö гожöмын пöльтöны кос асыв-войтöвъяс. Торъя нин лёка косьтö сэки, кор Асыввыв Европаын дыр сулалö антициклон. Антициклон дырйи поводдя гожöмын вывтi пöсь, лöнь; кымöртчытöм лöз енэжсянь пöдтö-сотö шондi, быдмöгъяс сотчöны.

Но косьтан жаръясыд Асыввыв Европаын унджыкысьсö оз дыр сулавны и вежсьöны зэра поводдяöн. Кор океансянь локтö циклон, сiйö нырнас босьтö сынöдсö лунвылысь, Мушöр да Сьöд саридзьясладорысь. Тайö сынöдас уна ва ру. Кöдзыд сынöдкöд паныдасигöн сiйö (сынöдыс) кайö вывлань, артмöдö гымалан кымöръяс, кодъясысь усьöны кöшысь моз кисьтан зэръяс; но мунас кымöр, и бара нин дзирдалö югыд шондi, öдйö косьтö мусö. Рытыввыв Европаын тöв овлö шоныд да зэра, лым сэнi эськö и усьлö, но дыр куйлö сöмын кыръяс вылын. Став вадоръяс да дiяс, шуам, Ыджыд Бритму, Эйре, тырöны сук руöн.

Кор рытывтöвъяс тöлын мунöны асыввылö, туй вылас налы паныдасьöны пыр кöдзыдджык да кöдзыдджык инъяс, сы понда асьныс тöвъясыс кöдзалöны, а ва руыс наысь усьö лымйöн; сiйöн асыввылын и торъя нин Европа асыв-войвылын куйлöны тöлын джуджыд лымъяс (1 м судтаöдз). Циклонъяс тöлын вайöны пургаяс да турöб поводдяяс. Овлывлö, мукöддырйи найö вайöны ульдылöмъяс. Но векджык Асыввыв Европаын тöвнас сэзь енэжа лöнь лунъяс дырйи сулалöны ён кöдзыдъяс. Лунын дзирдалö шондi, но омöля шонтö, войын дзирдалö помтöм кодзув, лым веркöсыс ёна кöдзалö да кöдзöдö тшöтш сынöдсö. Кöдзыдъяс овлöны – 20°С, – 30°С весиг – 40°С-öдз. Кор Асыввыв Европаöс шымыртö антициклон, сэки кöдзыдъяс сулалöны зэв кузя.

Климат Рытыввыв Европаын, торъя нин Атлантувса океан вадоръяс пöлöн, кызвыннас оз вежлась, сiйö саридзвывса. Вогöгöр чöж сэтi мунöны рытывсянь циклонъяс, унджыкысьсö сулалö букыд поводдя, гожöмын оз овлы вывтi пöсь, а тöлын оз овлы вывтi кöдзыд. Енöжва усьö уна, торъя нин кыръясын.

Асыввыв Европаын климат континентвывса; сэнi тшöкыда овлöны антициклонъяс, кор енэжыс сэзь. Гожöмын антициклон дырйи ёна сотö шондi, сулалö жар поводдя, а тöлын овлöны ён кöдзыдъяс. Енöжва усьö шöркодя, а асыв-лунвылын – этша.

Войвыв Европалöн климат
Войвыв Европалöн да полюсдорса дiяслöн климат чорыд: тöв тан нюжалö 7–10 тöлысь, а гожöм овлö дженьыд да ыркыд.

Лунвыв Европалöн климат
Мушöр саридз вадор пöлöн климатыс тропикувса – гожöмыс пöсь да зэв кос. Торъя нин ыджыд жар пуксьö, кор лунвывсянь пöльтö сирокко – сотан пöсь тöв Сахарасянь. Зэръяс гожöмын пöшти оз овлыны, сы вöсна мый циклонъясыс мунöны Альпъясысь войвывланьын, 50-öд параллель пöлöн. Тöв Лунвыв Европаын небыд, кöдзыдъястöм да зэра, сы вöсна мый тöлын уна циклонъяс мунöны Мушöр саридз пöлöн.

Европа климат йылысь кывкöртöд
Европалысь рытыввывсö асыввывкöд ордчаöдiгöн, ми аддзам, мый вогöгöрся шонтöгъяс асыввывланьö лэччöны Гольфстримсянь ылысмиг да Азиялань матысмиг.

Кöдзыд кад Европа асыввылын сулалö шöркодя вит тöлысь, а рытыввылын – öти тöлысьысь этша. Но тайö кöдзыдъясыс вештысьöны гожся жарöн, кор шöр шонтöг 20°С-ысь вылынджык. Европа асыв-войвылын июль тöлысся шöр шонтöг сэтшöм жö, кутшöм сiйö овлö Парижын да Лондöнын; шондi тыдалö Лондöнын 1250 час вонас, а Асыввыв Европаын, 60-öд параллель вылын – 1750 час; сы мында час дзирдалö сэнi шондi кымöръяс сайö дзебсьывтöг. Тайö дырджык дзирдалöмыс шондiлöн усьö гожöм вылö, кор быдмöны няньяс; сы понда найö регыдджык воöны.

Климат Европалöн кызвыннас шöркоддьöм да васöд. Европаын абу ватöм овтöминъяс, дай абу сэтшöм инъяс, кöнi эськö вöлi вывтi уна енöжва. Вогöгöрся шöр шонтöг став Европаас, войвыв да лунвыв дорöсъясысь öтдор, абу улынджык 10°С-ысь и абу вылынджык 15° шоныдысь.