Азияын уна гырысь ю; на пöвстысь квайт ю 4 сюрс км-ысь кузьджыкöсь. Медся тöдчана юяс пансьöны Пытшкöс Азияöс кытшовтысь гӧраясын.

Гималаяссянь лэччöны уна ваа юяс: Ганг, Брамапутра да Инд. Найö петöны Гималаяс войвыв банъясысь да визувтöны медводзсö Тибетын негырысь визувъясöн; сэсся джуджыд да шуштöм сёртасъясöд писькöдчöны Гималаяс пыр, вöчöны зэв уна коськъяс, босьтöны уна вожъяс, кодъяс визувтöны Гималаяс лунвыв банъяссянь. Гожöмын тайö юясыс ёна ойдлöны – муссон зэръясысь да Гималаясын лым сылöмысь. Тöлын да тулысын ёна ямöны. Бенгал куръяö усянiнын Ганг да Брамапутра артмöдöны дельта; тайö дельтаыс вит мындаöн ыджыдджык Волга дельтаысь дай öдйö содö.

Тибетын заводитчöны да Лöнь океанö усьöны куим ыджыд ю: Меконг, Янцзыцзян, либö Югыдлöзъю, да Хуанхö, либö Вижъю. Ю йывъясыс налöн ичöт вааöсь, но Пытшкöс Азияысь муссонъясöн кöтöдан мутасъясö воöм бöрын найö пöрöны зэв ыджыд юясö; медводзсö найö визувтöны тшупöдъясöд да сёртасъясöд, а сэсся паськыд ковтысъясöд. Медся пыжветланаыс тайö юяс пиысь – Янцзыцзян. Сы вывтi гожöмын весиг океанвывса суднояс вермöны кайны ва паныд 1000 км сайöдз ю вомсяньыс.

Татшöм пыжветлöмыс Янцзыцзян юлöн лоö со мый понда: сiйö кызвын юкöннас визувтö чорыд из сикасъяс пöвстöд, сы понда воргаас сылöн омöля пуксьö ваöн вайöмтор.

Хуанхö ю, мöдарö, пыжветлöмлы озджык лöсяв. Аслас гудыр ваас сiйö нуö зэв уна виж нюйт, лёсс, тайö нюйтыс пуксьö ю пыдöсас кывтыдланьын, да сэнi артмöны пыр выль да выль коськъяс. Кадысь кадö Хуанхö юыс весиг дзикöдз вежлö ассьыс туйсö; 80 во сайын сiйö эз усьлы Чжили куръяö, кыдз öнi, а усьлi Виж саридзö, Янцзыцзян ю вомсянь неылын.

Хуанхö ю вакöд вайöмторъясöн вевттьöма Китайса увтас. Китайса увтас местаын важöн вöлi саридз куръя, кодöс уна нэм чöжöн тыртöма нюйтöн тайö юсяньыс. Нюйтыс кызвыннас тэчсьöма лёссысь, кодöс ю петкöдö Пытшкöс Азияысь.

Асыввыв Азияса юяс вылын – Янцзыцзян, Хуанхö, а сiдзжö Амур вылын пöшти быд во гожöм помын овлöны ойдлöмъяс, кодъяс тшöкыда нуöны сиктъяс да кöдзöм муяс; сэки Китайын йöз кулöны сюрсъясöн. Ойдлöмъяс овлöны, кор циклонъяс мунiгöн öддзöны зэръяс. Тотара вискö усьö уна ваа, пыжветлана Амур ю.

Войвыв Азияса юяс – Об Иртышкöд, Енисей Ангаракöд, Лена Алданкöд да мукöд – зэв кузьöсь да вааöсь; енэжваяс сэнi овлöны этша, но зато сэнi и пакталöмыс ичöт, а ва чукöрманiнъясыс бассейнъяслöн зэв гырысьöсь. Тулысын лым сылiгöн тайö юясыс зэв паськыда ойдлöны лым сылöмысь. Суднояс ветлöмлы найö зэв лöсяланаöсь, но дыр кежлö, во джын кежлö дай дырджык кынмылöны. Визувтöны найö шыльыдiнъясöд лöня, но кöнсюрö чургöдчöм тшупöдъяс вуджигöн вöчöны гырысь коськъяс. Торъя уна коськ Енисей ю вожын – Ангара вылын, кодi петö Байкал тыысь. Ачыс Байкал тыыс куйлö джуджыд уськöса лайколын.

Пытшкöс Азияын да Туран увтасын юяс этша, океанъясöдз найö оз воны, либö вошöны лыаяс пöвстын, либö помасьöны тупкöса тыясын. Татшöмöсь – Тарим, усьö Лобнор тыö, Или, усьö Балхашö; Сырдарья да Амударья. Каспи да Арал сола ваа тыяс – тайö вöвлöм саридзьяслöн колясъяс. Тайö кос инъясас юяс зэв коланаöсь му кöтöдöм вылö. Гожöмын, кор гӧраясын сылö лым, юяс ойдöны да нуöны уна ва.

Рытыввыв Азияын юяс сiдзжö зэв этша. Медся тöдчанаясыс на пиысь Тигр Евфраткöд, кодъяс визувтöны Перс куръяö; тайö юясыс ойдöны тöлын. Гожöмын найö босьтöны васö гӧравывса лымйысь да сетöны сiйöс кöтöдöм вылö. Уна юяс помасьöны танi сола тыясын. Öти татшöм тыыс, кодi шусьö Кулöм саридзöн, куйлö уськöса лайколын, тшупöдыс сылöн 394 м-öн улынджык океан тшупöдысь. Му вылын абу мöд ты, кодлöн тшупöдыс лэччöма татшöм улöдз. Ваас сылöн 24% сов, и ваыс сэтшöм топыд, весиг морт сэнi оз вöй; тайö тысö шуöны Кулöм тыöн, сы вöсна мый ни быдмöг, ни пемöс сэнi абу.

Азияса юяслöн тöдчанлуныс морт овмöсын вывтi ыджыд: найö абу сöмын волысян туйяс, найö сетöны муяс да садъяс кöтöдöм вылö ва оз сöмын Рытыввыв да Пытшкöс Азияын, но и Лунвыв да Асыввыв Азияын; сэнi став йöз пытшсьыс коймöд юкöныс олö муясöс кöтöдöм помысь.