Суйӧрсайса Азияын дасъясӧн куйлӧны гырысь да ичӧт канмуяс, на пиысь быдӧнлӧн эм ывлавыв да овмӧс боксянь аслас «чужӧм». Ывлавылын да овмӧсын аслыспӧлӧслунъяс серти торйӧдӧны Рытыв-Лунвыв, Лунвыв, Шӧр, Асыввыв да Асыв-Лунвыв Азия.

Рытыв-Лунвыв Азияса канмуяс чукӧрӧ пырӧны Турция, Иран, Ирак, Афганистан, Саудувса Арабия да Араб кӧджын куйлысь ичӧтджык канмуяс. Став тайӧ канмусӧ мукӧддырйи ӧтувтӧны «Матыс Асыввыв» да «Шӧр Асыввыв» гӧгӧрвоӧдӧмӧ.

Рытыв-Лунвыв Азия — мирса культуралӧн медважся шӧринъяс пӧвстын. Миян эраӧдз ёна водз на тані вӧліны му вӧдитӧм да скӧт видзӧм, уна кипод удж, му кӧтӧдан торъяс. Шыпасъяса анбур сідзжӧ вӧлі лӧсьӧдӧма мирса тайӧ юкӧнын. Важся культура колясъяс воссьӧны миянлы библияса мифъясӧн да висьтъясӧн. Уналы абу веськодьӧсь и ӧнія Рытыв-Лунвыв Азияын лоӧмторъясыс.

Ывлавыв. Надз да зумыш Рытыв-Лун Азияса ывлавылыс. Материк тайӧ юкӧнын рельефыс медсясӧ паськыд кыптӧдъяс — Ичӧт Азияса, Арменияса да Иранса. Налӧн доръясті кыпалӧны джуджыд, абуджык важӧн му кӧрӧмысь артмӧм гӧраяс. Дорса мусюръяс пиын медся джуджыдыс Гиндукуш, кодлӧн йывъясыс джуджда сертиныс этша сетчӧны Гималаяслы. Джуджыд гӧраяссӧ вевттьӧма векся лымйӧн да кыссян йиясӧн.
Гӧраяс артмӧм мунӧ и ӧнія кадӧ, та вӧсна гӧраясын да орчча кыптӧдъясын тшӧкыдӧсь мувӧрӧмъяс.

Араб тшӧтшыдін подулын куйлӧ Араб платформа — Важся Гондваналӧн тор. Араб кӧджса ывлавылыс унаторнас орчча Африкаын кодь.
Иранса кыптӧд пӧлӧн ыджыд лайколын куйлӧ Месопотамия увтас, коді артмӧма Тигр да Евфрат юясӧн пуктӧмторъясысь.
Араб кӧджлӧн му пытшкӧсын да Месопотамия увтасын эм зэв уна мусира куйлӧдъяс (мирын медводдза места). Мусир куйлӧдъясысь кындзи эмӧсь и биару

куйлӧдъяс.

Рытыв-Лунвыв Азияын климатыс абу ӧткодь, но сылӧн эм ӧтувъя аслуныс — кос сынӧд. Во гӧгӧр тані меддыр ӧшалӧ кос да жар тропикса сынӧд. Материклӧн тайӧ медся жар да кос юкӧн.

Торйӧн нин вылын шонтӧгъяс Араб кӧджын, кӧні сора тӧлысся шӧр температураыс кайӧ +30°С-ӧдз, и весиг медся кӧдзыд тӧвся тӧлысьясӧ шонтӧгыс оз лэччы +10°С-ысь улӧ. Шыльыдінъясын пӧльтӧны ён самум тӧвъяс (араб ногӧн «лыаа бушков»), кодъяс катӧдӧны сынӧдас бус да лыа массаяс.

Рытыв-Лунвыв Азияса кыптӧдъясын климатыс континентвывса, чорыд, кузь да кӧдзыд тӧла, январся шӧр температураыс тані вермӧ лэччыны −15°С-ӧдз.

Енэжваыс быдлаын усьӧ этша. Мыйӧн ылынджык асыввылӧ, сійӧн этшаджык. Медся гӧль енэжванас Иранса кыптӧдыс, вонас ваыс татчӧ усьӧ 10 мм-ысь этша. Ещӧ на этша енэжваыд сюрӧ Араб кӧджлы. Мирса медся кос овтӧминъяс пӧвстса Руб-эль-Халиын зэръясыс торйӧн нин гежӧдӧсь, найӧ овлӧны 3–4 во коставлӧмӧн.

Медся уна енэжваыс усьӧ Мушӧр да Сьӧд саридз бердын куйлысь муяс вылӧ. Климатыс тані мушӧрсаридздорса, тӧвся кадыс шоныд да зэра. Сійӧ лӧсялӧ цитрусъяс, виноград да оливки пуяс быдтӧм вылӧ.

Юыс да тыыс Рытыв-Лунвыв Азияын этша. Тані уна некытчӧ усьтӧм юыс. Дженьыд кадся зэрӧм бӧрын ваыс оз дыр кежлӧ тырт юяслысь кос воргаяссӧ — вадияссӧ. Араб кӧджын найӧ уналаынӧсь, тӧдчӧ, водзджык кӧджын вӧлі васӧдджык климат. Медся ыджыд да уна ваа юяс — Тигр да Евфрат. Найӧ пансьӧны Армения кыптӧдса мусюръяссянь да вердчӧны гӧраясын лым сылӧм помысь. Тайӧ юясысь йӧзыс босьтӧны васӧ му кӧтӧдӧм могысь. Гӧра мусюръяс горулын, кӧні пӧкатъяс вылас уна усьӧ енэжва,

эмӧсь мупытшса ва петанінъяс, татчӧ артмӧмаӧсь оазисъяс. Уналаын ва — олысьяслӧн медшӧр озырлун. Араб кӧджса ӧткымын канмуын вӧдитчӧны дубӧдӧм саридз ваӧн.

Рытыв-Лунвыв Азияын эм аслыспӧлӧс ты — Кулӧм саридз. Солыс сы ваын сукмӧма некымын пӧв унджык саридз ваын серти. Кулӧм саридзын абу некутшӧм олӧм, овтӧмӧсь да кушӧсь и сылӧн вадоръясыс.

Рытыв-Лунвыв Азияын ывлавыв комплексъясыс уна пӧлӧсӧсь, но сылӧн ыджыдджык юкӧнас паськалӧмаӧсь субтропикса джынвыйӧ овтӧминъяс да тропикса овтӧминъяс. Изъя да лыаа овтӧминъясын помтӧм-дортӧм эрдъясыс вевттьӧмаӧсь жеб да гежӧд быдмӧгуловӧн — шыдӧсатурун вутшъясӧн да шоч солянкаясӧн.

Месопотамия увтасінын да Араб кӧджын оазисъясас быдмӧ финик пальма. Сы бӧрся колӧ бура тӧждысьны. Ӧти пу во чӧжнас сетӧ вотӧссӧ 100–250 кг. Финик пальма сетӧ йӧзлы оз сӧмын сёян, но и ломтас, стрӧитчан материал. Унджык сикас быдмӧг вевттьӧ Мушӧр саридз бердса муяс. Быдмӧгуловыс тані Лунвыв Европаса субтропикын кодьджык.

Йӧз. Рытыв-Лунвыв Азияса йӧзыс уна пӧлӧс сёрниась да уна пӧлӧс вужъяӧсь. Тані олӧны турокъяс, персъяс, арабъяс, еврейяс да мукӧд войтыр. Рытыв-Лунвыв Азия — кристиана, мусульмана да мукӧд ног эскысьяслӧн религия артмӧмин. Исламыс паськалӧма тані и ӧнія кадӧ.
Рытыв-Лунвыв Азияысь паськыд мутасъяссӧ йӧзыс овмӧдӧмаӧсь гежӧда да абу ӧткодя. Ватӧм овтӧминъясын да джынвыйӧ овтӧминъясын абу векся олысьыс. Бедуинъяс («овтӧминын олысьяс») верблюд стадаяскӧд кӧялӧны йирсянінсянь йирсянінӧдз, юктасянінсянь юктасянінӧдз.

Йӧзыс медсясӧ олӧны ю ковтысъясын да кӧтӧдӧмӧн му вӧдитан гежӧд оазисъясын, да нӧшта сэні, кӧні перйӧны мупытшса озырлунъяс. Тані медводдзаясӧн пондӧмаӧсь быдтыны шобді, дай мукӧд культура быдмӧгъяслӧн — идлӧн да зӧрлӧн, анькытшлӧн да шабділӧн, сливалӧн, черешнялӧн — чужанін тані жӧ.

Торйӧн нин шоча овмӧдӧма Араб кӧдж.

Рытыв-Лунвыв Азияса унджык йӧзыс олӧ сиктын да вӧдитӧ культура быдмӧгъяс, кодъяс пӧвстысь медшӧръяс — шобді да ид, налӧн кӧдзаяс медсясӧ паськалӧмаӧсь Турцияын, Иранын да Иракын.

Рытыв-Лунвыв Азия — мусир перйӧм серти мирса медыджыд район. Торйӧн уна сійӧс перйӧны Саудувса Арабияын, Иранын, Иракын, Кувейтын. Кӧрт трубаясӧд нерпсӧ вӧтлӧны порта каръясӧ, кытысь саридзвывса ыджыд карабъяс,  танкеръяс, нуӧны мусирсӧ да сыысь вӧчӧмторъяссӧ мир пасьтала.