Асыввыв Азиялӧн мутасыс вель ыджыд, сійӧ нюжалӧ уна сюрс километр кузьтаӧн Лӧнь океанлӧн вадоръяс пӧлӧн. Материклӧн тайӧ юкӧнас куйлӧны Корея кӧджса канмуяс, Асыв-Войвывса да Асыввывса Китай, а діяс вылын — Мупом. Тайӧ канмуяс письыс территория да йӧз лыд серти медыджыдыс — Китай.
Китай — мусярса медыджыд канмуяс пӧвстын.
Ывлавыв гӧгӧртас серти Китайсӧ позьӧ юкны кык пельӧ — Рытыввыв да Асыввыв.
Асыввыв Китай нюжӧдчис некымын сюрс километр вылӧ Виж, Рытыввыв Китайса да Лунвыв Китайса саридзьяс пӧлӧн.
Аслас ыдждаясӧн торъялӧ Ыджыд Китай шыльыдін, кодӧс тэчӧма медсясӧ Хуанхэ ю да сылӧн вожъяс пуктӧмъясӧн. Ойдӧмъясысь видзчысьӧм могысь юяслӧн воргаяс пӧлӧн лӧсьӧдӧма муа валъяс, кытсюрӧ некымын рада. Тайӧ валъясыс да помӧдъясыс пыкӧны, кӧть и оз пыр, муссон зэригъясӧ юяслысь ойдӧмъяссӧ.
Китай — ыджыд канму, та вӧсна климатыс сэн и тан торъялӧ. Асыввыв Китайын сійӧ вежласьӧ войвывсянь асыввылӧ. Быдлаын усьӧ уна енэжва, но во чӧж оз ӧткодя. Гожӧмыс жаркодь но войвылын да асыввылын тӧвся температураяс абу ӧткодьӧсь. Янцзы ю кывтыдсянь войвылын январся шӧр шонтӧгыс 0°С-ысь улын. Уна ваа да тырмымӧн шоныда муссон климат бура шогмӧ видз-му овмӧс нуӧдны.
Асыввыв Китайса унджык йӧзыс олӧ сиктын. Видз-му овмӧсын уджалӧ став канмуысь 80%-ысь унджык олысь. Асыввыв Китайса ыджыдджык юкӧнын позьӧ во гӧгӧр чӧж быдтыны кык, а ылі лунвылын — весиг куим урожай, мый зэв тӧдчана, видзӧдлыны кӧ олысьяслӧн ыджыд лыд вылӧ.

Ыджыд Китай шыльыдінын гӧрӧма мулысь дзик быд тор. Татчӧсса векся пейзаж — гуранъясӧн вундалӧм помтӧм-дортӧм муяс, гежӧд пуяс кытшын сулалӧны идзасысь вӧчӧм либӧ сёйысь вартӧм керка чукӧръяс. Янцзысянь войвылын кӧдзӧны шобді. Асыв-войвылын быдтӧны соя, а сідзжӧ гаолян — проса сикас, сылӧн тусьясыс шогмӧны сёян вылӧ.
Медшӧр жӧ культура быдмӧгыс, кыдз и муссона климата мукӧд канмуясын, — рис. Сійӧс керӧны Янцзы вожын да сыысь лунвылынджык, кӧні тӧвся шонтӧгъясыс 0°С-ысь вылын. Китайсаяслы рис — медшӧр сёян. Асъя нуръясьӧм, пажын ни ужын оз овлыны ристӧг. Риса муяс паныдалан он сӧмын шыльыдінын, но и лажмыд гӧраяслӧн вель крут пӧкатъясын, Асыввыв Китай лунвылас. Медводз крестьяна быдтӧны рӧсада, а сэсся том быдмӧгъяссӧ пукталӧны ваӧн ойдӧм муясӧ. Пӧшти быдлаын пуктӧны батат.
Ыджыд эрдъяссӧ Хуанхэ да Янцзы вожын сетӧма хлопчатник улӧ. Васӧд да жар лунвылын, тропик бердас, мыччысьӧны сакара тростник плантацияяс, апельсин да мандарин пу расъяс. Быдмӧны бананъяс, ананасъяс. Китай — тшайлӧн чужанін. Сійӧ тані 400 сортысь унджык. Китайсаяс окотапырысьджык юӧны турунвиж тшай. Тшай куст бура быдмӧ васӧд климат дырйи мыльк пӧкатъясын.
Вӧръяссӧ Асыввыв Китайын важӧн нин бырӧдӧмаӧсь, да сӧмын ылі асыв-войвылын ӧтиӧн-ӧтиӧн на кольӧмаӧсь вӧраинъяс.
Рытыввыв Китай. Канмулӧн ыджыдджык юкӧныс, кык коймӧд пайыс, куйлӧ Шӧр Азияын. Гӧра мусюръясӧн торйӧдӧм тшӧтшыд муяс вылын куйлӧны помтӧм-дортӧм овтӧминъяс да джынвыйӧ овтӧминъяс. Рытыввывсянь асыввылӧджык нюжӧдчысь гӧра мусюръяс торйӧн джуджыдӧсь Тибет гӧравылын. Тибетсянь войвылынджык абу этшаӧн гӧраясӧн кытшовтӧм лайковъяс.
Климатлӧн медшӧр аслыспӧлӧслуныс, кыдз и Монголмуын, — континентпытшса сямыс. Гожӧмыс жар, а тӧлыс кӧдзыд да лымтӧм. Енэжваыс вель этша.
Тані олӧны кызвыйӧ тибетсаяс, уйгуръяс (узбекъяс дорӧ матынӧсь), монголъяс.
Рытыввыв Китайса олысьяслӧн медшӧр уджыс — кӧялысь скӧт видзӧм. Кӧза, ыж, вӧв, верблюд стадаяс вуджӧны ӧти пӧскӧтинасянь мӧдӧ. Тибетын рӧдмӧдӧны джуджыд гӧраясвывса кӧдзыд климат дырйи овнытӧ бура велалӧм якъясӧс. Гежӧдика паныдасьлӧны оазисъяс.

Торъя районъясын йӧзлӧн видз-му овмӧс нуӧдӧмысла торксьӧма мусин, лыаӧссьӧма муыс, няйтчӧмаӧсь юяс. Хуанхэ вожын шливган зэръяс вӧсна артмӧмаӧсь уна лыда нюкӧсъяс, кодъяс жугӧдӧны муяс, кӧтӧдан канаваяс, туйяс.
Мупытшса озырлун. Китайын мупытшса озырлуныс зэв уна. Ыджыдӧсь из шом, кӧрт руда запасъяс, но медсясӧ канму нималӧ озысь да вольфрам куйлӧдъясӧн. Налӧн запасъяс серти Китай сулалӧ мирын медводдза инын. Уна рудалӧн куйлӧдъясыс чукӧрмӧмаӧсь медсясӧ канму асыввылын. Найӧ сюрӧны сэтысь, кӧні му кышын потӧминъясті вевдорас кайӧма магма.
Уналаын кӧрт руда куйлӧ неылын из шомсянь, и тайӧ бур чугун да уклад сывдӧмлы.
Индустрияа каръясыс кызвыннас куйлӧны канму асыввылын. Унджыклаын на пиысь олӧ миллионысь уна морт. Китайлӧн Пекин юркар — ӧнія кадся выль оласнога ыджыд кар.