Материк вылын олысь йӧз котырыс тэчас сертиыс вывті дзуг. Медым гӧгӧрвоны, мыйла тадзи лои, колӧ тӧдны континент овмӧдан история.

Медводдза йӧзыс петкӧдчӧмаӧсь тані пӧшти 15–17 сюрс во сайын. Тайӧ вӧліны важся индеечьяс, кодъяс воӧмны татчӧ, унджык туялысьлӧн видзӧдлас серти, Войвыв Америкаладорсянь. Эмӧсь континентсӧ овмӧдӧм кузя и мукӧд гипотезаяс: йӧз вермӧмаӧсь веськавны татчӧ Африка либӧ Океаниласянь. Вочасӧн индеечьяс овмӧдӧмаӧсь материксӧ ставнас, артмӧмаӧсь уна йӧза племяяс. Унджык племяыс уна нэм чӧж нуӧдісны кӧялан оласног, кыйсьӧмны, вотчӧмны. Андъясса гӧрааианъясын 7 сюрс во сайын босьтчӧмаӧсь му вӧдитӧмӧ, коді сэсся сӧвмӧма да воӧма вылыс тшупӧдӧдз. Индееч котыр вӧдитӧмны му абу сӧмын гӧраясын, но и шыльыдінын, кыпӧдлӧмаӧсь ювыв помӧдъяс, косьтӧмаӧсь  мусин. Индеечьяс медводдзаясӧн пондӧмаӧсь быдтыны кукуруза, картупель, арахис, тыква, помидор, фасоль, кодъясӧс ӧні вӧдитӧны мирса уна канмуын.

XVI нэмсянь Лунвыв Америкасӧ мӧдӧмаӧсь колонизируйтны европеечьяс. Материк вылын кутасны овмӧдчыны испанечьяс да португалсаяс, а сёрӧнджык и Европаса мукӧд канмуысь петӧм йӧз. Европеечьяслӧн локтӧмыс суӧма унджык индееч войтырӧс рӧда-племяа оласног тшупӧдын. Сӧмын Андъясын вӧліны важся индееч канмуяс. Медся вынйӧраӧн сэкся кадӧ вӧлі сӧвмӧм овмӧса да культураа инкаяслӧн канму.

Бырӧм индееч цивилизациясянь кольӧмторъяссӧ ӧнӧдз на туялӧны уна канмуын. Вӧръясын куйлӧны зэв ыджыд крамъяса да дворечьяса жугӧдӧм кар колясъяс. Овтӧминысь сюрӧм гырысь фигураяс, вына изкаръяс, туйяс да посъяс, водопроводъяс, му кӧтӧдан канаваяс чуймӧдӧны весиг ӧнія йӧзсӧ.

Испания да Португал материксӧ ас кипод улӧ босьтасны да, татчӧс  вужвойтырлы лои пыкны лыдтӧм шог. Атлантика бердса мутасын индеечьястӧ пӧртӧмаӧсь рабъясӧ, мыйкӧ мында виӧмаӧсь либӧ зырӧмаӧсь материк пыдіӧ овнытӧ омӧля шогман муяс вылӧ. Индеечьяс этшаммӧмысла колонизаторъяслы ковмӧма корсьны содтӧд уджалан вын. Муяс вылын

уджалӧм могысь кутӧмаӧсь вайны негръясӧс — Африкаысь рабъясӧс. Ӧні Лунвыв Америкаын олӧны став куим расаа войтыр. Континентса йӧз пӧвстын мунӧма расаясӧн, кывъясӧн, обычай-традицияӧн да нравъясӧн сорласьӧм. Йӧзкотыр тэчасыс лои вӧвлытӧм дзугӧса. Европееч да индееч кост гӧтрасьӧмысь артмӧны метисъяс. Найӧ лоӧны медшӧр олысьяснас Андъясвыв уна канмуын. Европееч да негр кост  гӧтрасьӧмысь артмӧны мулатъяс, а индееч да негр кост  гӧтрасьӧмысь — самбояс. Негръяс да мулатъяс олӧны кызвыннас материк асыввылын.

Лунвыв Америкаын олысьяслӧн ыджыдджык пайыс сёрнитӧ испан кывйӧн, Бразилияын — португалса кывйӧн. Индеечьяс сёрнитӧны уна мукӧд кыв вылын. Медбура паськалӧмаӧсь кечуа да аймара войтыр кывъяс.

Материкыс овмӧдӧма омӧлякодь. Тані олӧ 280 млн. гӧгӧр морт. Йӧзыс континент пасьтала овмӧдчӧмаӧсь абу ӧткодя. Кызвыныс олӧ-вылӧ океан вадорын, кытчӧ воалӧмаӧсь саридз сайсянь воӧм йӧз. Йӧзлӧн суклуныс ыджыдкодь сідзжӧ Андъяс шӧрса тшӧтшыдінъясын. А континент пытшкӧсса паськыд районъяссӧ овмӧдӧма гежӧда.

Канмуяс. Лунвыв Америка территория вылын абу сымда канму, мыйта Африкаын.  Ӧнія странаяслӧн суйӧръяс артмӧмаӧсь XIX нэм пансигӧн войтыръяслӧн ас вӧля понда испанияса да португалса колонизаторъяскӧд тышкасьӧмын.

Лунвыв Америкаын пӧшти быд канму, кыкысь кындзи, океанлань банаӧсь. Медыджыд канмуяс куйлӧны континент асыввылын, шыльыдін вылас — Бразилия, Аргентина, Венесуэла. Андъясвыв канму котырӧ пырӧны Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили. Материкса медічӧт канму — Суринам. Ывлавыв гӧгӧртас серти Лунвыв Америка континент торйӧдӧны кык юкӧн вылӧ — материклӧн паськыд шыльыдінъяса Асыввыв, кӧні куйлӧны гырысь канмуяс, да Андъяса Рытыввыв. Татчӧс странаяссӧ нимтӧны Андъясвыв канмуясӧн.