Америка рытыввыв вадор пöлöн, Аляскасянь Биа Муöдз, кыссьöны му вылын медся кузь гӧраяс – Кордильера, Лунвыв Америкаын найö шусьöны Андъясöн. Тайö гӧраясыс орлöны сöмын öти местаын — Панама вуджанiнын. Пöшти кузялаыс найö мунöны некымын орчча мусюрöн. Войвыв Америкаын татшöм мусюрыс уна, и найö сэн шусьöны торъя нимъясöн: Чуграяс, Сьерра-Невада, Вадорсаяс да мукöд. Тайöмусюръяс костас куйлöны зэв паськыд платояс, кыдзи Мексика плато да Войвыв-Америкаса Ыджыд плато, сiдз шусяна Ыджыд бассейн.

Лунвыв Америкаса Кордильера, либö Андъяс, ёна векньыд и кызвыннас мунö кык орчча мусюрöн, а на костын куйлöны кузь, но векньыдик платояс, шуам, Перуса да Боливияса.

Джуджда сертиыс Кордильера ичöтджык сöмын медся джуджыд гӧраясысь Азияын. Торъя нин джуджыд Кордильераыс Лунвыв Америкаын. Весиг экватор бердын, кöнi лым вежтасыс мунö 5 км судтатi, уна йывъяс Кордильералöн вевттьысьöмаöсь нэмöвöйя лымйöн; дзик войвылын да лунвылын, кöнi лым вежтасыс лэччö 500 м вылнаöдз саридз веркӧссянь, Кордильераяс, тупкыссьöмаöсь кыз лымйöн йывъяссяньыс пöшти подулöдзыс да зэв гырысь кыссян йияс лэччöны веськыда океанö. Медджуджыд йылыс Кордильералöн — Аконкагуа —– кайö 7 сюрс м-ысь вылöджык. Тайö лоö кусöм вулкан. Кызвын йывъясыс Кордильералöн либö ловъя, либö кусöм вулканъяс. Ловъя вулканöн лоö Котопахи — матö 6 км судта, — медджуджыд ловъ вулкан му вылын, кусöм вулканöн лоö Вежа Илля гӧра.

Вулканъяс сулалöны став Лöнь океан вадор пöлöныс, Биа Мусянь Аляскаöдз; сэсся визьыс мунö водзö Алеут дiяс вылö, Камчаткаö, Курила дiяс вылö, Мупомса, Филиппинса дiяс вылö, Выль Гвинеяö да Выль Зеландияö. Тадзи Ыджыд океан сулалö вулканъяс кытшын моз. Кордильералöн рытыв и асыввыв бокъясыс зэв зöмöсь; танi быдлаын паныдасьлöны зэв гырысь тшупöдъяс; мöдарладор бокъясыс налöн ньывкöсджыкöсь.

Тэчасног сертиыс Кордильераса да Андъясса гӧра мусюръяс зэв гырысь чукыръясаöсь, найö кыптiсны öти кадö кымын Альпъяскöд да Гималаяскöд.

Гӧраяс кыптöмыс и öнi на мунö Америкаын став рытыввыв вадор пöлöнöд. Та йылысь висьталöны зэв ыджыд мувöрöмъяс, кодъяс овлöны Войвыв Америкаын, но торъя нин тшöкыда Лунвыв Америкаын; мувöрöмъясысь ёна жугалöны каръяс — Сант-Яго, Лима, а Войвыв Америкаын — Сан-Франциско.

Мувöрöмъясысь öтдор, танi тшöкыда овлöны саридзтiрзьöмъяс, — океан пыдöс лэччöмла сэки вадорас шыбытчöны зэв гырысь гыяс.

Асывланьын Кордильерасянь — и Войвыв Америкаын и Лунвыв Америкаын — куйлöны зэв паськыд шыльыдiнъяс; му пластъясыс сэнi куйлöны пöшти водсаногöн да артмöдöны либö платояс, либö увтасъяс, татшöмöсь: Миссисипи увтас Войвыв Америкаын, Амазонка да Ла-Плата увтасъяс Лунвыв Америкаын. Тайö став увтасъяс да платоясыс, кодъяс босьтöны шöр юкöнъяссö материклысь, небыд муаöсь да лöсялöны видз-му овмöс нуöдöм вылö.

Шöр юкöнса шыльыдiнъяссянь асывланьын и Войвыв Америкаын и Лунвыв Америкаын бара кыпöдчöны гӧраяс, но абу нин сэтшöм джуджыдöсь. Войвыв Америкаын, асыввылас, эмöсь массивъяс — Канадаса да Аппалачияс. Канадаса массив, либö щит, артмöма гранитысь, гнейсъясысь да кристаллсяма лодъясысь; сiйö зэв мунö Фенно-Скандинав массив вылö, либö Балтика щит вылö. Му веркöссö сылысь сiдзжö шыльöдöмаöсь важ кыссян йияс: быдлаын сэнi куш из гӧраяс, «меж плешъяс», зэв гырысь валунъяс. Небыд му сэнi зэв этша. Важ кыссян йияс кодйисны тайö массив вылас, а сiдзжö лунвывланьын сысянь Огайо да Миссури юясöдз зэв уна гуранъяс, кодъясысь лоины тыяс.

Аппалачи гӧраяс чукыръясöсь, но тайö чукыръясыс зэв важсяöсь, найö ёна нин удитiсны кырны. Гренландия — зэв ыджыд из глыба. Пытшкöсса платоясыс сылöн да керöсъясыс тупкысьöмаöсь 1–2 км кызта да нöшта кызджык йиöн. Йи увсьыс чурвидзöны кöнсюрö, торъя нин доръясас, гӧраяслöн йывъяс 3 км судтаöдз.

Вадоръясыс Гренландиялöн вундасьöмаöсь фьордъясöн, кытi лэччöны саридзьясö вывтi гырысь кыссян йияс. Помъясыс налöн торъявлöны да артмöны йи гӧраяс — айсбергъяс. Гожöмын айсбергъяссö, кодъяс мукöддырйи кыпöдчöны 100 м судтаöдз ва веркöс вылас, нуöны лунвылö кöдзыд визувъяс — Гренландиядорса да Лабрадорса. Йи гӧраяс мунöны весиг Гольфстримлы паныд, — найöс нуöны тöвъяс либö пыдын мунысь кöдзыд визувъяс океаныслöн.

Ас гöгöрсьыныс васö да сынöдсö кöдзöдöмла айсбергъяс гöгöр кыптö сук ру, туман, а сiйö зэв лёк суднояслы. Тадзи 1912-öд воö зэв ыджыд паракод «Титаник» Англиясянь Нью-Йоркö мунiгöн зурасис туман дырйи айсбергкöд, жугöдiс боксö и вöйи, да сыкöд тшöтш вöйи 1400 морт.

Лунвыв Америкаын, шыльыдiнъяссянь асыввылын, сулалöны кык неджуджыд массив: Гвиана да Бразил; кыкнанныс важ кристаллсяма изсикасъясысь, ёна кырöмаöсь да шылялöмаöсь, лоöмаöсь мылькйöсь платояс кодьöсь.

Мупытшса перъянторъясöн кыдз Войвывса, сiдз и Лунвыв Америка озырöсь. Кристаллсяма массивъясын сэнi уна кöрт Катыд ты дорын — да ыргöн рудаяс — Кордильераын, а сiдзжö зарни да эзысь. Важъя кöрöм Аппалачи гӧраяс зэв озырöсь из шомöн, гырысь пöвстъясöн из шом куйлö сiдзжö тайö гӧраясыскöд орчча Миссисипи увтас му пытшкын. Сыысь öтдор, тайö жö гӧраясас да тайö жö увтасас куйлöны мусирлöн зэв гырысь видзасъяс. Уна мусир эм и США рытыввылын, Калифорния штатын, да Мексикаын.

Лунвыв Америкаын, кристаллсяма массивъясын, эмöсь рöма металлъяс, зарни, эзысь, а сiдзжö кöрт — Бразил массивын. Кордильера бокъясысь жö, Венесуэлаын да Колумбияын, аддзöма мусирлысь зэв гырысь видзасъяс.