Тайӧ канмуыс мирса медся гырысь странаяс пӧвстын. Сылӧн овмӧсыс ёна бурджыка сӧвмӧма мукӧд муясын дорысь. АӦШ-ӧ волӧм йӧзыс шуӧны, тайӧ канмусьыс пӧ вежӧрӧ медбура мӧрччанторйыс — сылӧн помтӧм-дортӧмлуныс.

Йӧз лыд сертиыс АӦШ-ыд мирас медводдзаяс пиын. Унджыкӧн карсаяс, ӧткымын карас олӧ миллион сайӧ морт. Сиктса олысьыс канмуын этша.

Ывлавыв. АӦШ-са овмӧс сӧвмӧмлы отсалӧма абу сӧмын мыйбыр мувыв куйланіныс, но и ывлавыв озырлунъяс. Канмуын ывлавылыс зэв унапӧлӧса. АӦШ-лӧн медшӧр мутасыс куйлӧ войвывса шӧркодь да тропикувса климата поясъясын, а лунвылын неыджыд муторъяс пырӧны весиг тропикъясӧ. Ывлавыв торъялӧмъяс бура аддзам, мунам кӧ Атлантикасянь Лӧнь океанӧдз. Тайӧ паськыд территорияас позьӧ торйӧдны куим юкӧн, кодъяс абу ӧткодьӧсь ывлавыв гӧгӧртас сертиныс.

Асыввылын кызвыннас куйлӧны Атлантика океан да Мексика куръя пӧлӧн нюжалысь увтасъяс, а сідзжӧ Аппалачи гӧра тэчас. Тані олӧ странаса олысьяс пиысь джынйыс

кымын. Вадор пӧлӧн уна бур бухта да куръя. Татчӧ и овмӧдчалӧмаӧсь Европаысь медводдзаӧн локтӧмаяс, а сёрӧнджык тані артмӧмаӧсь гырысь каръяс. На пиысь медыджыдыс — Нью-Йорк. Тайӧ абу сӧмын кар, кӧні уна фабрик да завод, но и ыджыд саридзвывса порт. Тані эмӧсь уна лыда банкъяс, вузасянінъяс, кантораяс. Карыс нималӧ небоскрёбъясӧн.

Увтас шыльыдінъяс да лажмыд гӧраяс буретш шогмӧны овмӧс нуӧдны. Шӧркодь да тропикувса зонаясын шоныд да васӧд климат, бура чужтан мусинъяс лӧсьыдӧсь унапӧлӧс культура быдтӧм вылӧ.

Канмулӧн шӧр юкӧнас, Аппалачисянь асыввылын да Кордильеръясӧдз рытыввылын, куйлӧ Миссисипи юӧн да сы вожъясӧн вомӧналӧм Ыджыд да Шӧр шыльыдінъяса паськыд мутас.

Шоныд, кузь да васӧд гожӧм сетӧ тані видз-му овмӧслы зэв бур гӧгӧртас. Шыльыдінъяс асыввылын усьӧ 1500 мм гӧгӧр енэжва. Васӧдлунсӧ татчӧ вайӧны Мексика куръясянь тропикса сынӧд массаяс. Вӧръяссӧ бырӧдӧма, степъяссӧ важӧн гӧрӧма. Шобді да кукуруза быдтӧны канму пасьтала уналаын, но тані сылӧн кӧдзаяс босьтӧны торйӧн нин ыджыд эрдъяс.

Кордильеръяслань матынджык енэжва лыдыс чинӧ 300–500 мм-ӧдз. Тайӧ кос степъяса регион, кӧні мусӧ уджавны позьӧ сӧмын торйӧн кӧтӧдӧм дырйи. Паськыд пӧскӧтинаяс вылын рӧдмӧдӧны сюра гырысь скӧт.

АӦШ-лысь рытыввыв юкӧнсӧ пӧшти ставнас босьтӧ Кордильеръяслӧн гӧра тэчас. Гӧра мусюръяс костын вель ыджыд вылна вылас куйлӧны пытшкӧсса тшӧтшыдінъяс да платояс. Вундалӧм рельеф да Америка Рытыввылас унджыклаын овлана кос климат сетӧ позянлун уджавны мусӧ сӧмын торйӧн кӧтӧдӧм дырйи. Йӧзыс овмӧдчӧмаӧсь «діясӧн» моз, ю ковтысъясын. Кордильеръясысь перйӧны ыргӧн, цинк, свинеч рудаяс, ртуть, эм зарни, вольфрам.

Лӧнь океан бердса АӦШ вадорын лунвыв юкӧнас кос тропикувса климат, сійӧ бура шогмӧ вӧдитны  цитрус плантацияяс (апельсин, лимон) да виноградникъяс. Океанлӧн шоныд ваяс, сэзь, кымӧртӧм поводдя кыскӧ татчӧ мукӧд канмуясысь шойччысьясӧс. Став мир пасьтала тӧдса Диснейленд парк, кӧні лӧсьӧдӧма мирса торъя канмуясса ывлавыв да войтырлысь олӧм петкӧдлан пельӧсъяс.

Аляскаын ывлавылыс аслыспӧлӧс да зумыш. Сылӧн тӧдчана юкӧныс куйлӧ Войвыв полюс кытш сайын. Гӧраяса рельеф да арктикаса кӧдзыдъяс тӧвнас содтӧны сьӧкыдлунъяс сійӧс туялысьяслы. Олысьясыс кызвыннас уджалӧны мупытшса озырлунъяс перйӧмын.

Индустрия. Промышленнӧй прӧдукция вӧчӧм серти АӦШ-ыс мирас медводдза канму. Медшӧр инсӧ индустрияын босьтӧны ыджыд ӧтувтчӧмъяс — монополияяс. Налӧн уджаинъясын лэдзӧны уна лыда быдсикас вӧчасторъяс. АӦШ водзалӧмаӧсь мукӧд канмуяссӧ производство котыртӧмын, вӧчӧмаӧсь сідзи, медым ставпӧлӧс материальнӧй бурторйыс тані вӧлі юр выв тыр.

Ичӧтсяньыс американечьясӧс велӧдӧны, мый мортлӧн медшӧр тырмытӧмтор — весь олӧм, а медшӧр буртор — зільлун да писькӧслун.

АӦШ-са индустрия сӧвмӧмын бур отсӧдӧн вӧліны ывлавыв озырлунъясныс, на лыдын и мупытшса перъянторъяс. Странаса му пытшкӧсын эмӧсь ломтаслӧн ыджыд куйлӧдъяс — из шом, мусир да биару, а сідзжӧ быдсикас руда — кӧрта, рӧма металла рудаяс. Уна гӧравывса юяс вылын кыпӧдӧма гырысь ГЭС-яс.

Индустрияса да видз-му овмӧсса вӧчасторъяслысь тӧдчана юкӧнсӧ петкӧдӧны мукӧд канмуясӧ.

Войтыр овмӧс кузя уджъясыс ёна вежӧмаӧсь канмуын вӧр-васӧ, омӧльтӧмаӧсь сылысь гӧгӧртассӧ. Медлёка тайӧ тӧдчӧ уна лыда фабрикаа, заводъяса, автомобиля каръясын. Няйтӧсьтӧма сынӧд, веркӧсса ваяс, мусинъяс.

Ывлавывса уна озырлунлӧн чинӧны видзасъяс, торйӧн кӧ дуб валӧн. Быд во сійӧн унджык и унджык вӧдитчӧны индустрияын да видз-му овмӧсын (кӧтӧдӧм могысь). Веськӧдлысь котырӧн вӧлі вынсьӧдӧма ывлавыв видзӧм могысь оланпасъяс, сынӧд да ва весалӧм вылӧ видзӧны век унджык сьӧм. Но сувтӧдны тайӧ бырӧдан процессӧ оз на вермыны.

Странаса медмича инъясӧ лӧсьӧдӧма войтыр паркъяс. На пӧвстын медся паськыда тӧдсаыс Йеллоустон. Сійӧс лӧсьӧдӧма аслыспӧлӧс, гейзеръясӧн нималана интас видзӧм могысь. Медыджыд «Гигант» гейзер кадысь кадӧ шыбитӧ 90 м джуджда ва сюръя.

Канада да АӦШ-ысь кындзи, материк лунвыласджык, Шӧр Америкаын, Панама йитчанінын да Кариб саридзса діяс вылын, куйлӧ некымын канму. Пасьтаыс налӧн, Мексикаысь ӧтдор, абу ыджыд. Ывлавылыс озыр да уна пӧлӧс.