Австралия материк — став материкъяс пӧвстысь медся ичӧт (сылӧн площадьыс сӧмын 7,6 млн. кв. км). Сійӧ нёльпӧв ичӧтджык Африкаысь. Сы дінын матын Океания, мӧдногӧн кӧ, діяс, кодъяс разалӧмаӧсь Лӧнь океанын. Океаниякӧд ӧтлаын Австралия ыджда сертиыс (9 млн. кв. км гӧгӧр) зэв этшаӧн сетчӧ Европалы.

Мувыв куйланін да вадор визьыс. Австралия ставнас куйлӧ лунвыв мусярджынйын («австралис» латынь ногӧн лоӧ лунвывса). Сійӧс быдладорсянь кытшалӧны океанъяс да налӧн саридзьяс — лунвывсянь, рытыввывсянь да войвывсянь Индия океан, а асыввывсянь Лӧнь океан. Мукӧд му юкӧнъяссянь Австралия куйлӧ ылын. Медся матын сысянь Азия, кодкӧд сійӧ йитчӧма вель уна діясӧн. Сы вӧсна, мый Австралия торъялӧма мукӧд му юкӧнъясысь, сійӧс сёрӧн тӧдмалісны европеечьяс; сійӧс восьтісны голландечьяс сӧмын XVІІ нэм заводитчигӧн.

Австралия вадоръясыс, кыдзи и лунвыв сярджынйын мукӧд материкъяслӧн, омӧля вундассьӧмаӧсь саридзьясӧн, и Австралияын этша кӧджъяс да куръяяс. Лунвывсянь Австралияӧс мыськалӧ Ыджыд Австралияса куръя, но сійӧ этша пырӧма косінас, а вадоръясыс сылӧн веськыдӧсь да абу шогманаӧсь суднояслы сулалӧм вылӧ. 

Австралиясянь неылын, сылӧн асыв-войвыв вадоръяс пӧлӧн, кыссьӧ 2 тыс. км кузьта Ыджыд Барьер риф. Ӧткымынлаын сійӧ торъявлӧ векньыдик висъясӧн. Ыджыд Барьер рифлӧн пасьтаыс войвылын мукӧдлаас 2 км-ысь не унджык, лунвылын сійӧ кӧнсюрӧ паськалӧ 150 километрӧдз. Рифсӧ тэчӧма ваувса да вавывса зэв аслыспӧлӧс формаа извесьт крежъясысь. Тайӧ крежъясыс — коралл полипъясӧн — шоныд саридзын олысь посньыдик пемӧсъясӧн тэчӧмторъяс.

Ыджыд Барьер риф оз сет корабльяслы веськыда матыстчыны берег дорӧ.

Австралияса войвыв вадорсянь матын куйлӧ Выль Гвинея — ыджда сертиыс му шар вылын мӧд ді, а лунвыв водоркӧд орччӧн — Тасмания ді. Тайӧ діяссӧ Австралияысь торйӧдӧны ляпкыдик висъяс. 

Австралиясянь асыввылын куйлӧны Лӧнь океанса зэв уна ді. На пӧвстысь гырысьджыкъясыс — материклӧн юкӧнъяс, кодъяс лэччӧмаӧсь ва улӧ (сідз шусяна материкбердса діяс, шуам, Выль Зеландия). Мукӧд діясыс — вулканъяс, кодъяс кыпӧдчӧны океан пыдӧссянь ва вылӧдз (вулкан діяс). Вель уна посни ді артмӧдӧма коралл полипъяс, кодъяс вӧчӧны стрӧйбанысӧ ваувса рӧчьяс вылӧ да океан пыдӧсса тшупӧдъяс вылӧ (коралл діяс). Татшӧм діясыслӧн формаыс тшӧкыда овлӧ кольча кодь, кор шӧрас артмӧ ляпкыдик лагуна; кольчалӧн орӧминъясті лагунаын йитчӧ океанкӧд.

Лӧнь океанлӧн пыдӧсыс, океанлӧн рытыввыв юкӧнас, кӧні куйлӧны унджык діясыс, зэв абу шыльыд. Ваувса рӧчьясысь кындзи, тані діяс дорын эм уна пыдын джум (Мариана діяс дорын медся джуджыдіныс 10 863 м). 

Веркӧс да мупытшса озырлунъяс. Австралия — абу джуджыд материк. Сэні пӧшти быдлаын ӧтсяма тшӧтшкӧс шыльыдін, и аслас веркӧс сертиыс мыйтакӧ мунӧ Африка вылӧ.

Австралиялӧн рытыввыв джынъяс зэв паськыд, но ляпкыдик тшӧтшкӧсвывтас, коді артмӧма ёна важся из породаясысь; кӧнсюрӧ кыпӧдчӧмаӧсь сэні неыджыд гӧраяс. Австралия шӧрас куйлӧ увтасін, коді медся увтас местаясас океан веркӧсысь улынджык. Асыввывса вадор пӧлӧныс кузя кыссьӧны зэв важся ёна шылявлӧм гӧраяс, кодъяс жугавлӧмаӧсь шлювдӧмӧн да потласьӧмӧн торъя мусюръяс вылӧ. Тайӧ гӧраяслӧн войвыв юкӧныс шусьӧ Ва юкан Ыджыд мусюрӧн. Медся джуджыдӧсь гӧраясыс асыв-лунвылын. Найӧ крута лэччӧны океанлань да ньывкӧсӧн ляпкалӧны материк пытшкӧслань. Гӧраясыс водзӧ вуджӧны Тасмания ді вылӧ.

Джуджыд лымъя йывъяса том гӧраяс эмӧсь Выль Гвинея вылын, а сідзжӧ Выль Зеландия вылын. Тайӧ діяс вылас овлӧны чорыд мувӧрӧмъяс, эмӧсь вулканъяс, кодъяс пырӧны Лӧнь океанӧс кытшалысь вулканъяс кытшӧ. Выль Зеландия вылын эм уна пӧсь васин да гейзер.

Мупытшса перъянторъяс пиысь Австралияын уна из шом, коді куйлӧ асыввылын, Лӧнь океан бердса гӧраяс дорын. Сійӧ интасъясас, кӧні веркӧсӧ петӧны важся ыльӧбтылӧм породаяс, эмӧсь металл рудаяслӧн куйлӧдъяс. Австралия асыв-лунвылын да лунвылын уна кӧрт руда, полиметалл рудаяс, а материк рытыввылын — зарни.