Климат. Аслас войвыв юкӧннас Австралия матӧ воӧ экватор дінӧ, а шӧр юкӧнтіыс вомӧн мунӧ лунвыв тропик. Австралиялӧн войвыв джынйыс да Выль Гвинея ді куйлӧны жар, либӧ тропикса, климата поясын, а сылӧн лунвыв джынйыс да Тасмания ді пырӧны шӧркоддьӧм климата поясӧ.

Кыдзи тыдалӧ изотермаяс карта вылысь, гожӧмнас Австралиялӧн войвыв джынйын шӧркодь январся температураыс 30° шоныд, а лунвыв юкӧнас 20° шоныд. Тӧвнас войвылын мунӧ июлься изотерма 20° шоныд, а лунвылын 10° шоныд. Войнас, сы вӧсна мый енэжыс сэзь да му веркӧсыс ӧдйӧ воштӧ шоныдсӧ, весиг континент шӧрас жар поясын мукӧддырйи кынмавлӧ. Вылын гӧраясын тӧвнас сулалӧны морозъяс да куйлӧ лым.

Енэжва усьӧ Австралияын зэв оз ӧткодя. Асыв-лунвыв пассат вайӧ Лӧнь океансянь асыввыв вадорӧ уна зэр. Сійӧ кольӧ ассьыс васӧдсӧ Ыджыд Ваюкан мусюр пӧкатъясӧ, код сайын рытыввывланьын енэжва усьӧ зэв этша. Австралия войвыв юкӧнын пӧльтӧны муссонъяс, кодъяс гожӧмнас вайӧны Индия океансянь уна васӧд. Но, ёна шоналӧм континент шӧрӧ пырӧм бӧрын, муссонӧн вайӧм васӧд да шоныд сынӧдыс нӧшта на ёнджыка шоналӧ, и енэжваыс артмӧ этша. Та вӧсна Австралия пытшкӧсса юкӧнъясын климатыс зэв кос. Австралия медся рытыв-лунвылас да лунвылас енэжва усьӧ медсясӧ тӧвнас, кор тані пӧльтӧны Индия океансянь рытыв тӧвъяс.

Австралияын оз этшаысь овлыны кузь косдыръяс, кодъяс вайӧны зэв ыджыд лёк кӧдзаяслы да мый вӧсна кулӧ уна миллион скӧт. Дыр кыссьысь косдыръяс бӧрын унаысь овлӧны зэв ёна шливган зэръяс; на бӧрын унаысь овлӧны ставсӧ бырӧдан ойдлӧмъяс.

Сы серти, кутшӧм шонтӧгъяс овлӧны да уна-ӧ усьлӧ енэжваыс, Австралияын позьӧ торйӧдны нёль климат мутас: тропикса войвыв да асыв-войвыв, кӧні во чӧж сулалӧ вылын температура да гожся муссон зэръяс вӧсна усьӧ вель уна енэжваыс; улис тропикувса асыв-лунвыв, кӧні зэрлывлӧ во гӧгӧр, но зэв ёна нин торъялӧны тӧвся да гожся температураяс; тропикувса жӧ рытыв-лунвыв, кӧні тӧлыс зэра, а гожӧмыс кос, климат сертиыс тайӧ мутасыс пӧшти Европаса Мушӧрсаридздор кодь; сэсся континентлӧн кос шӧрыс да рытыввыв, кӧні енэжваясыс вонас усьӧны 30 см-ысь этшаджык да кӧні вой-лун чӧжӧн ёна вежласьӧ шонтӧгыс, кор лунся жар бӧрын вермӧ войнас лоны минуса кӧдзыд.

Пытшкӧсса ваяс. Кос климат вӧсна Австралиялӧн ыджыдджык территория вылас юяс этша. Медся ыджыдӧн на пӧвстысь лоӧ судноясӧн зэв кузя ветлана Муррей ю (144 серп.). Сылӧн вожыс — Дарлинг, кузь, но ляпкыд. Кос кадӧ сійӧ кӧнсюрӧ оръявлӧ, и сэки артмӧ вель уна посни ты. Тайӧ кыкнан юыс заводитчӧны гӧраясын, васӧд лунвылын, да нуӧны ассьыныс васӧ Индия океанӧ.

Австралияын ставнас шӧрыс (сійӧ территориялӧн 60 прӧчентыс) оз ну васӧ океанӧдз. Тані визувтӧны недыр кадся юяс, сідз шусяна крикъяс, кодъяс ойдлӧны да ёна паськалӧны зэръяс бӧрын, а мукӧд кадас косьмӧны.

Австралия пытшкӧсса юкӧнъясын эм уна сола ты. Сэні ваыс пӧшти оз овлы, вевттьысьӧма сола коркаӧн. Медся ыджыд тыыс — Эйр. Сылӧн тшупӧдыс 12 м-ӧн улынджык океан веркӧсысь. Сэтчӧ усьӧны крикъяс. Ливеньяс бӧрын найӧ вайӧны татчӧ уна ва, и тыыс сэки ёна ойдлывлӧ. А кос кадӧ сійӧ косьмӧ да торъявлӧ торъя вааинъяс вылӧ.

Австралиялӧн кос шӧр юкӧныс, Ва юкан Ыджыд мусюрсянь рытыввылыс, зэв озыр мупытшса ваясӧн. Найӧ чукӧрмӧны татчӧ му пытшкас васӧдджык местаясысь. Тані вӧчалӧма джуджыд артезиан юкмӧсъяс, кӧні ваыс ачыс кайӧ му веркӧсас вылынджык куйлысь ваяс личкӧм вӧсна.