Меню
Коми Республикаса ландшафт

Коми Республика мутас тэчӧма  ландшафт зонаясысь да подзонаясысь, кодъяс вежлалӧны ӧта-мӧдсӧ войвывсянь лунвылӧ. Тайӧ паськыд регион куйлӧ кызвыйӧ Роч шыльыдінын да Уралын, кӧні зонаяс вежласьӧны вылна серти. Мутаслӧн шыльыд юкӧн нюжалӧма медсясӧ шӧркодь-кӧдзыд бореаль пояслӧн шӧр парма-вӧр обласьтын, сӧмын республикаса ылі войвыв юкӧн петӧ кӧдзыд субарктика пояслӧн евразияса войвыв обласьтӧ.

Коми Республикаса войвывті мунӧ Ыджыд тундралӧн лунвыв суйӧр. Тундра сяма ландшафтъяс ыджыдалӧны Коми Республикаса войвыв-асыввыв юкӧнын да петкӧдчӧны Усва ю катыдын да сылӧн Вӧркута да Сёйда вожъяс гӧгӧрын кыдз полюсдорса Уралводзлӧн алькӧс мылькъя шыльыдін. Тундра мутаслӧн войвыв да асыввыв юкӧнъясын петкӧдчӧны денудация-аккумуляция ногӧн артмӧм вылысджык шыльыдінъяс (абс. джуджда 200-300 м саридз веркӧссянь), кодъяс тэчӧмаӧсь ёна лислоцируйтӧмс палеозой пӧрӧдаясӧн, кодъясӧс вевттьӧма йи визулӧн кыскӧм кыз ваясъясӧн.

Тундралӧн рытыввыв да лунвыв юкӧнъяс — аккумулятивнӧй моренаяса шыльыдін, саридз веркӧссянь джудждаыс 120-180 м. Кӧнсюрӧ кыпалӧм морена мусюръясӧн бура тӧдчӧ моренаясӧн артмӧм мылькъя-мусюра подув рельеф. Ӧнія кадӧ рельеф сӧвмӧмлӧн медтӧдчана помкаясӧн лоӧны эрозия да термокарст вӧйӧминъяс. Ва юкан визьясын вевтыртӧ ичӧт баддя да ёрника турунвиж нитшка да ва нитшка тундра, тундравыв нюрса трундаа да трундаа-сюнма кын мусинӧн. Юдорса пӧкатъяссӧ да мусюр йывъяссӧ кызвыйӧ вевттьӧны ичӧт баддя турунвиж нитшка, кытсюрӧ турунвиж нитшка да ва нитшка тундраяс, элювиальнӧ дифференцируйтӧм сюнма тундраса мусинъясӧн. Му лайковъясын сӧвмӧмаӧсь мылькъя момгаяс, тайӧ реликт нюръяслӧн медгырысь массивъяс паныдасьлӧны Сёйда ю вожын.

Вуджан визьӧн тундра зонасянь пармалань лоӧ вӧр сора тундра. Вӧр сора тундра ландшафтын турунвиж нитшка да ва нитшка вевттьӧда ляк баддя понӧля вӧртӧминъяс  ӧтлаасьӧны кыддза-козъя шоч вӧркӧд; воддзаыс ва юкан визьясын вежласьӧ гырысь мылькъя момгаясӧн, а мӧдыс ю доръясын — ёрник сяма тэлляӧн. Вӧр сора тундра торъялӧ медъёна паськалӧм реликт момгаясӧн, кӧні рельефыс гырысь мылькъя да гыбада, мылькъяс вылын кынмӧм коляс-трунда мусина; сылы лӧсялӧ термокарст тыяслӧн уналун.

Мутаслӧн тодчана юкӧныс куйлӧ парма-вӧр зонаса шӧркоддьӧм кӧдзыд поясын, ландшафтъясыс тані бореаль пармааӧсь.

Быдмӧга вевттьӧдлӧн подувнас лоӧны козъя да пожӧма лыска пуяс. Медыджыд мутасъяс босьтӧ козъя вӧр, сійӧ быдмӧ кызвыйӧ ва юкан алькӧс мусюръясын. Веж нитшкӧсь ягъяс сулалӧны уна визувтан ваа гуранӧсинын. Кӧкнитшкӧсь пожӧма вӧръяс сулалӧны важся аллювийӧн артмӧм террасаяслӧн вуджӧра плавкӧс юкӧнъясын, плавкӧс шыльыдін коддьӧм ва юканінъясын. Ва нитшкӧсь пожӧма вӧръяс сӧвмӧмаӧсь ва юкан мусюръяслӧн увтасінъясын.

Ландшафт артмӧдысь подув факторӧн лоӧ вӧр. Коми Республикаын сулалӧ пӧшти 50%-ыс индустриалы лӧсялан вӧр-пуыс, мый быдмӧ Европаладор Роч му Войвылын. Но медпродуктивнӧй да туй дорсянь медся матыс лунвыв юкӧнса вӧръяссӧ медсясӧ бырӧдӧма нин.

Бореальнӧй ландшафтъяслӧн зона юксьӧ ылі войвыв тайгаса, войвыв тайгаса, шӧр тайгаса да лунвыв тайгаса вылӧ.

Войвыв тайгаса ландшафтъяс. Вевтыртӧны кӧкнитшка да  вежнитшка-ванитшка группаясысь козъя да козъя-кыддза вӧръяс, кӧн нӧшта и ниа уна. Коз сӧвмӧма эз сӧмын сёй сора мусинъясын, но и лыаясын. Муыс ёна нюрзьӧма, паськалӧмаӧсь нитшка-вутшка да мылькъя-егыра нюръяс.

Печӧра бассейн — тайӧ ва да йи визувъясӧн артмӧдӧм паськыд аккумулятивнӧй шыльыдін. Быдмӧны медсясӧ козъя да козъя-кыддза вӧръяс, тшӧкыда пожӧм, ньыв пу да пипу сорӧн, Уралводзын — сус пу вӧръяс. Пожӧма вӧръяс сулалӧны яга террасаясын, лыа зандра да тыа шыльыдінъясын. Кӧнсюрӧ кӧдзыд кучкан сёнъясын паныдасьлӧ аслыспӧлӧс тундра ландшафт, кӧні оз быдмыны вӧрса быдмӧгъяс, а сӧвмӧмаӧсь тундраса трундаа-сюнма мусинвыв баддя понӧльяс.

Шӧр тайгаса ландшафтъяс сӧвмӧмаӧсь Эжва да Мозын бассейнын, шӧр да лунвыв Тиманын. Нюжӧдчӧны лунвывлань 60° с.ш.-ӧдз, вевтыртӧны ва да йи визувъясӧн аккумулируйтӧм плавкӧс мылькъя шыльыдінъяс. Мозын бассейнын унджыкыс моренаӧн артмӧм алькӧс мусюра шыльыдінъяс. Сыктыв ю кывтыдын шуйгаладор пӧлӧн куйлӧны эрозияӧн ёна кырӧдӧм мусюра шыльыдінъяс. Тиман торъялӧ плавкӧс мусюръяса, кӧнсюрӧ гриваяса шыльыдінъясӧн, кодъяс куйлӧны бусакодь сьӧкыд сёйӧд вевттьӧда ӧдва дислоцируйтӧм палеозой кадся пӧрӧдаяс вылын. Шӧр тайгалы лӧсялӧны чӧдъя да мукӧд бореальнӧй сикаса (вомидзтурун, урнамыр, ызӧнувтурун) топыд тугана козъя вӧръяс, посни вӧраин векджык абу (гежӧда тусяпу, пелысь, лежнӧг), вевттьӧдын — турунвиж нитшъяс.

Ӧтув нюрсялӧмлуныс шӧр тайгаын чинӧ, но торъя ландшафтъясын нюръяс олӧны ӧттшӧтш вӧръяскӧд. Вевтыртӧны нитшка да мылькъя комплекса, тшӧкыда пожӧмъясӧн кытшовтӧм вылыса нюръяс.

Лунвыв тайгаса ландшафтъяс петкӧдчӧны Лэт ю бассейнын да Луза-Летка ва юкан визьын. Коми республикаса тайӧ юкӧныс пырӧ войвыв нӧрысъяслӧн алькӧс мылькъяса обласьт дорӧ, тӧдчана эрозионнӧй торйӧдӧмӧн ю доръясын да мыетшкӧ этша торйӧдӧм ва юкан визьясӧн. Вевтыртӧны козъя да козъя-ньывпуа кислицаа-турунвиж нитшка да кислицаа-лудіктуруна вӧръяс, плакоръясын посни вӧраинъясын паныдасьлӧ нинпу.

Вӧралуныс ёна чинтӧма мортлӧн овмӧс вӧсна, нэмӧвӧйся вӧръяс ёна вежӧма кыддзӧн да пипуӧн. Тӧдчана роль ӧнія ландшафтъясын ворсӧны гӧрӧм муяс. Зонаа признаксӧ артмӧдӧны зумыд лудъяс, кӧні оз быдмыны нитш ни кустъяс.

Нюръяс паськыда куйлӧны коми республикаын. Восьса вӧртӧм нюрсялӧм ландшафтъяс куйлӧны плавкӧс ва юкан визьясын, зандровӧй лыа шыльыдінъясын. Тайга зонаын вевтыртӧны вылыс сфагнӧвӧй нюръяс.

Ландшафт карта вылын торйӧдӧма медгырысь юяслысь адзьяс. Ойдланінлӧн быдмӧг вевттьӧдын паськалӧмны баддяинъяс, видзьяс, эжӧра нюръяс, ӧткымынлаын — сора козъя-кыддза вӧръяс.

Источник: 
2001: Атлас Республики Коми

Результат теста

Правильных ответов из
ЗАКРЫТЬ