Мувыв куйланін. Австралиялӧн вадоръяс, Африкалӧн моз, зэв гежӧда чуклялӧны. Тані этша бухтаыс, медся лӧсьыдъяс на пиысь куйлӧны материк асыв-лунвылын, кытчӧ лӧсьӧдӧма гырысь портъяс. Ёнджыка чуклялӧ войвыв вадор визьыс. Австралиясӧ мыськалӧны Индия да Лӧнь океанъясысь шоныд ваяс. Температура гӧгӧртасыс лӧсьыд кораллъяс быдмӧмлы, найӧ артмӧдӧны тані извесьтысь аслыспӧлӧс формаа стрӧйбаяс. Та вӧсна Австралия асыв-войвыв юкӧн пӧлӧн, быттьӧ вадор визьсӧ мӧдпӧвъёвтӧмӧн 2 сюрс км кузя нюжвидзӧ мирса медся ыджыд коралл риф, Ыджыд Барьер риф нима.

Му восьтан да туялан история. Австралиясӧ европеечьяс восьтӧмаӧсь сёрӧнджык мукӧд овмӧдӧм материкъяс серти. Восьтынысӧ абу сетлӧма Европасянь ылілуныс да торйӧн куйлӧмыс. Важъя кадӧ нин тӧдысь йӧз чайтлӧмны, Лунвыв тропиксянь лунвылын пӧ эм му. Тайӧ мусӧ восьтӧмаӧсь голландечьяс. XVII нэм воддза джынйын налы вӧлі нин тӧдса пӧшти ставнас материклӧн войвыв, рытыввыв да рытыв-лунвыв вадорыс. Австралия тӧдмалӧм понда ёна тӧдчанаӧн вӧлі голландияса саридзвуджысь Абель Тасманлӧн экспедиция. Сійӧ восьтӧма материклысь войвыв да рытыв-войвыв вадоръяс, а 1642ʼ воын восьтӧма ді, кодӧс сэсся нимтӧмаӧсь сы нимӧн — Тасмания.

Австралияса асыввыв вадорсӧ восьтӧма XVIII нэм мӧд джынйын нималана саридзвуджысь да туялысь, англияса Джеймс Кук. Кук туялӧмъяс бӧрын вӧлі тырвыйӧ путкыльтӧма лунвывса ыджыд материк йылысь легенда да вӧлі подулалӧма: Австралия — асшӧр материк, а абу Антарктикаса тӧдтӧм материалӧн юкӧн, кыдзи лыддьӧмаӧсь войдӧр.

XVIII нэм помсянь Австралиясӧ пондӧмаӧсь аслысавны. Англияса веськӧдлысь котыр медводз ыстӧма Австралияас мыждӧм йӧзӧс. Материк асыв-лунвылӧ вӧлі кыпӧдӧма Сидней кар, катаржаналы колония пыдди. Европаса йӧзӧс Австралияас кыскӧмаӧсь бур лудъяс, кӧні позис вӧдитны скӧт. Та вӧсна материк пытшкӧсса районъяссӧ туялӧмыс пансьӧма сэк, кор овмӧдчысь европеечьяс пондасны корсьны скӧтныслы лудъяс да ва. XIX нэм шӧрын зэв ыджыд зарни куйлӧдъяс восьтӧм бӧрсянь Австралияӧ ылькнитӧмаӧсь «шуд корсьысьяс». Англия юӧртӧма материксӧ ставнас аслас колонияӧн.

Австралияса рельеф, Африкаын моз жӧ, орччӧдны кӧ мукӧдыскӧд, абу вывті дзуг. Сы подулын куйлӧ Австралияа платформа. Материк асыввылын куйлӧны важся кадӧ кӧрӧмӧн артмӧм да ёна нин киссьӧм неджуджыд гӧраяс — Ва юкан Ыджыд мусюр. Потасъяс да ю ковтысъяс юкӧны гӧраяссӧ торъя массивъяс вылӧ. Гӧра йывъяс кызвыйӧ купол сяма формааӧсь. Асыввыв пӧкатъяс зӧма лэччӧны саридзлань, рытыввывсаяс ньывкӧсджыкӧсь. Асыв-лунвыв помын гӧраяс медся джуджыдӧсь. Рытыввывланьын, веркӧсыс лажмалӧ да, гӧраяс вуджӧны Шӧр увтасӧ, коді ёна кыза вевттьӧма неджӧг моз пуксьӧмторъясӧн.

Материклӧн рытыввыв юкӧн кыпалыштӧма. Тані 400–600 м джуджда паськыд тшӧтшыдін, кытысь чурвидзӧны лажмыд, аслыспӧлӧс мыгӧра гӧраяс, налӧн гӧраувъяс «вӧйӧны» моз из торпыригъясӧ да лыаӧ. Австралияыс дзик ӧти континент, кӧні абуӧсь ловъя вулканъяс ни ӧнія кадся йизьылӧм.

Сӧвмигчӧж материк кытсюрӧ кыпалӧма, кытсюрӧ увтасмӧма ли потласьӧма. Улӧ кусыньтчӧм да потласьӧм вӧсна косінлӧн ыджыдкодь юкӧн лоӧма Лӧнь океан пыдӧсӧн, тадзи торйӧдчӧмаӧсь Выль Гвинея да Тасмания діяс.

Мупытшса озырлунъяс. Австралияыс озыр пӧшти став мупытшса перъянторъясӧн, мый колӧ индустрия да видз-му овмӧс сӧвмӧм могысь: из шомӧн, куйлӧдъяс шомыслӧн куйлӧны кызвыннас материк асыв-лунвывса неджӧг породаясын, быдсикас рудаясӧн. Эм сэні тшӧтш мусир да биару.