Ті тӧдмаланныд

• Кӧнджык йӧзыс олӧны Австралия да Океания пасьтала
• Кыдзи артмӧма Австралияын да Океанияын ӧнія войтыр тэчас.
• Кутшӧм кывъяс вылын сёрнитӧны татчӧс йӧзыс
• Кутшӧм канмуяс куйлӧны материк да діяс вылын, мыйӧн найӧ аслыспӧлӧсӧсь.

Кыдзи овмӧдӧма йӧзыс Австралия да Океаниясӧ? Тайӧ юалӧм вылӧ дыр абу вермӧмаӧсь вочавидзны. Ӧні оз нин ылӧсас шуны: важ йӧз локтӧмаӧсь Му шар тайӧ юкӧнас Лунвыв да Асыв-Лунвыв Азияысь медбӧръя йизьылӧм дырйи, кор Мирса океан тшупӧдыс вӧлі улынджык. Овмӧдчан процессыс дыр кежлӧ нюжалӧма, сійӧн Океания асыввыв діясӧдз йӧзыс воӧдчӧмаӧсь сӧмын XIV нэмын.

Йӧз лыд да кӧнджык олӧны

Йӧз лыд серти (22,0 млн. морт), кыдзи и мутас ыджда серти, Австралия — мирас медічӧт материк.  Йӧзлӧн топыдлуныс тані тшӧтш медся улын: 1 км² вылӧ 3 мортысь этша.

Сы серти, кӧнджык йӧзыс олӧны, Австралияын аддзам ыджыд контрастъяс. Австралиечьясӧс ёна кыскӧ саридз дорӧ. На пиысь пӧшти 85%-ыс оз овны сысянь 80 км-ысь ылынджык. Саридз дорын сулалӧны и став гырысь карыс. Та дырйи матӧ 80% йӧзыс овмӧдӧмаӧсь асыввыв, асыв-лунвыв да рытыв-лунвыв вадорса  вӧсни мутассӧ.

Шӧр да войвыв районъяссӧ овмӧдӧма зэв гежӧда. Тані пукалӧны сикт сяма оланінъяс да неыджыд каръяс, кӧні перйӧны мупытшса озырлун да лӧсьӧдӧны видз-му овмӧсса продукция. Татшӧм овмӧдӧминъясыс мӧда-мӧдсяньыс уна дас да уна сё километра ылнаынӧсь. Австралиечьяс пиын кызыс — карса олысьяс.

Океанияын олысь йӧзыс — 13 млн. морт. Но стӧч лыдсӧ тӧдмавны сьӧкыд, діясыс вывті унаӧн дай ылынӧсь мӧда-мӧдсяньыс. Океанияса йӧз пиысь 3/4 олӧны Выль Гвинеяын да Выль Зеландияын. Ёна торъялӧ и олысьяслӧн топыдлуныс. Выль Зеландияын сійӧ лоӧ 1 км² вылӧ 16 морт, а мукӧд посни ді вылас — 200 мортысь унджык.

Войтыръяс, кывъяс, эсканног.

Австралияса да Океанияса став олысьсӧ позьӧ юкӧны кык группа вылӧ, кодъяс абу ӧткодьӧсь артманног да лыд сертиныс.

Воддза группаыс — вужвойтыр. Австралияын тайӧ австралоид расаа йӧз. Ӧні найӧс арталӧны 250 сюрс мортысь оз унджыкӧс. Джынйыс на пиысь олӧны материк шӧр юкӧнас. Мӧд джынйыс каръясын.

Океанияын олӧ уна торъя войтыр, найӧс ӧтувтӧны куим юкӧнӧ: Меланезияса, Микронезияса да Полинезияса.

Мӧд группаыс — выльӧн овмӧдчӧмаяс. Найӧ европеоид расааӧсь. Австралиечьяс пӧвстын татшӧмыс медся уна.

Медшӧр религия — кристиана эскӧм.

Австралияса да Океанияса йӧз пӧвстын тӧдчанаджык юкӧныс — Европаса уна канмуысь (кызвыннас — Ыджыд Бритмуысь да Ирландияысь) воӧм йӧз. Австралияын найӧ да йылӧмныс артмӧдӧны медся уна лыда нация — англо-австралиечьяс, материк вылын олысьяс пиын найӧ матӧ 80%. Но бӧръя дас вояс чӧжӧн содӧмаӧсь овмӧдчысьяс и Европаса мукӧд канмуысь: Италия, Немеч му, Эллада, Польша. Ёнмӧ и Азияысь воысь визулыс — Китай, Вьетнам, Малайзия. Ӧні 2/5 австралиечыд либӧ ачыс чужӧма мӧд канмуын, либӧ сэні чужлӧма батьыс либӧ мамыс.

Океанияын бокысь воӧмаяс пӧшти джын йӧз. Унджык олысьыс  сиктынӧсь.

Австралияын да Океанияын история бергӧдчӧма сідзи, мый йӧзыс кызвыннас сёрнитӧны англичан да прансуз ногӧн. Такӧд тшӧтш Океанияса уна канмуын официальнӧй пыдди пуктӧма и вужвойтырлысь кывъяс. Таити ді вылын тайӧ таити кыв, Маршалл діяс вылын маршалл кыв, Тувалу діяс вылын тувалу кыв.

Канмуяс да овмӧс удж

Австралия политикаа карта вылын сӧмын ӧти канму — Австралияса Ӧтув (Австралия). Сійӧ пырӧ Ыджыд Бритму киподувса Ёрт котырӧ. Юралысьӧн канмуын лыддьӧны Ыджыд Бритмулысь королеваӧс.

Австралия — бура сӧвмӧм канму, та вӧсна йӧзыс уджалӧны кызвыннас сервис сфераынӧсь (70%). А материк вылас мупытшса озырлуныс тыр да, ыджыд роль тані ворсӧ и сійӧс перъян индустрия.

Океания политикаа карта зэв уна сера. Сы вылын матӧ 25 канму, джынйыс на пӧвстысь йӧз киподувса мутасъяс: мукӧд канму юкӧнъяс, колонияяс. Діяс кутысь канмуяс пӧвстын медъёна тӧдчӧны Прансузму, АӦШ, Австралия да Выль Зеландия. Канмуяс костса суйӧръяс кызвыйӧ мунӧны саридзті да веськыд визьӧд.

Овмӧсын медыджыд юкӧнъясӧн традиция серти лоӧны му уджалӧм да саридзын кыйсьӧм. Перйӧны мупытшса озырлунъяс (ыргӧн рудаяс, зарни). Ӧнія кадӧ Океанияса діяс ёнджыка и ёнджыка кыскӧны ас дорӧ туристъясӧс.