Кор европеечьяс тӧдмалӧмаӧсь Австралия йылысь да овмӧдӧмаӧсь сійӧс?

Зэв ылын куйлӧ да, Австралия дыр вӧлі европеечьяслы дзик тӧдтӧмӧн. Важ Муюгыдысь йӧз медводдзаысь тувччӧмаӧсь Австралия му вылӧ 1606ʼ воын. Тайӧ вӧліны Голландияысь экспедицияӧн волӧмаяс, кодъяс петӧмаӧсь материк войвывса Кейп-Йорк кӧджӧ.

Материклысь асыввыв вадорсӧ восьтӧма саридзвуджысь брит Джеймс Кук. Сійӧ нимтӧма выль мусӧ, Ыджыд Бритмуысь ӧти регион нимӧдӧм могысь, Выль Лунвыв Уэльсӧн да йӧзӧдӧма сійӧс Англияса король киподувсаӧн.

Медвойдӧр Ыджыд Бритму вӧчӧма Австралияса мутассӧ мыжа йӧзӧс ыстанінӧн. Катаржана тыра медводдза караб шыбитӧма якӧрсӧ материк вадорас 1788ʼ воын. Сэки жӧ Австралияса му вылын англичанаӧн вӧлі кыпӧдӧма медводдза овмӧдӧминсӧ — сійӧ сэсся лоас Сидней карӧн. Катаржанасӧ суднояс кыскалӧмаӧсь Австралияӧ ХІХ нэм шӧрӧдз, татчӧ ыстӧм йӧз пиысь унаӧн кулалӧмаӧсь климат дорӧ велавтӧм вӧсна.

Тӧдчымӧн унджыкӧн Европасаяс пондӧмаӧсь воавны татчӧ ХІХ нэм шӧрсянь, помкаӧн вӧлі сідз шусяна «зарни висьӧм»: йӧзыс кӧсйӧмаӧсь Австралияас ӧдйӧ озырмыны, медтыкӧ пӧ зарни жила сюрас.

Воӧм йӧз, кызвыннас Англияысь, Ирландияысь да Шотландияысь, зэв ӧдйӧ вевтыртісны лыднас вужвойтырсӧ — аборигенъясӧс, зырӧмаӧсь найӧс канму шӧрса да рытыввывса овтӧмин сяма муясӧ.

ХХ нэм пуксигӧн нин Австралияса каръясын сулалӧмаӧсь мича из стрӧйбаяс, налӧн уличьяссӧ вӧлі вевттьӧма галя изйӧн, керкаясӧ трубаясті воӧма ва, паськалӧма телефон йитӧд да югдӧдан электроби.

Каръяс кыпӧдчӧмаӧсь материк асыв-лунвывса да рытыв-лунвывса вадоръясын. Выльӧн овмӧдчысьяс дыр кад чӧж абу тӧдӧмаӧсь, мый ыджда Австралияыд збыльвылас, ни мыйӧн аслыспӧлӧс сылӧн ывлавылыс.

Мыйӧн ӧні аслыспӧлӧсӧсь Австралияса Ӧтувын олысь йӧз да овмӧсыс?

Австралияса Ӧтув вӧлі йӧзӧдӧма асшӧр канмуӧн 1901ʼ воын. Канмулысь территориясӧ овмӧдӧма да аслысалӧма абу быдлаын ӧткодя. 3/4 йӧзыс олӧны Лӧнь океан вадорын, саридзсянь 80 км-ысь оз ылынджык. Ыджыдджык юкӧныс олысьяс пиын — англо-австралиечьяс. Наысь кындзи Австралияын олӧны и мукӧд вужъя йӧзыс.

Материкса вужвойтырыс — Австралияса аборигенъяс — негра-австралоида расааӧсь. Дыр кад чӧж аборигенъяслӧн медшӧр уджнас вӧлі кыйсьӧм, шыбласян кипельӧн вӧдитчӧмаӧсь: дротикъяс, шыяс, бумеранг — мегыр сяма путор, коді вермӧ локны бӧр кыйсьысь дорӧ. Австралияса аборигенъяс дыр овлӧмаӧсь резервацияясын да овтӧмин сяма районъясын, кытчӧ мукӧд йӧзлы пырны оз вӧлі позь. Канмуын олысьясӧс гижалігӧн найӧс абу весиг артавлӧмаӧсь. Сӧмын 1967ʼ воын Австралияса вужвойтырӧс канмуыс пыртас тыр инӧда гражданаяс пӧвстӧ да налы лоас позяна ас вӧляысь ветлыны чужан му пасьтала. Ӧні аборигенъяс пиысь матӧ джынйыс важ моз олӧ Австралия войвылын да рытыввылын, а мӧд джынйыс овмӧдчӧма каръясӧ.

Австралия — каръяса канму. Сэні быд дас олысь вылӧ воӧ ӧкмыс карса. Австралияса медыджыд да медваж карын — Сиднейын — олӧ 4 млн. мында морт. (223ʼ серп.). Мельбурн — йӧз лыд сертиыс канмуын мӧд кар, важӧн венласьӧ Сиднейкӧд. Позьӧ пасйыны: Австралияса кыкнан ыджыдджык кар вӧліны Олимпияса ворсӧмъяслы юркарӧн: Мельбурн — 1956ʼ воын, а Сидней — 2000ʼ воын. Медым странаса кык медыджыд кар костын панласьӧмлысь зык чинтыштны, ХХ нэм пуксигӧн на дорсянь ӧтылнаӧ вӧлі кыпӧдӧма Канберра кар — Австралиялӧн ӧнія юркарыс.

Австралия — сӧвмӧм овмӧса канму, кӧні унджык йӧзыс уджалӧны сервис сфераын, наукаын, веськӧдлӧмын.

Ва юкан Ыджыд мусюрын асыввыв пӧкатъясас зэв бур лудъяс да, тасянь кутӧма ёна сӧвмыны ыж вӧдитӧм. Ӧнія кадӧ пӧскӧтинаяс канмуын — мутас джын. Ыж вылысь шырӧм вурунысь кыӧны дӧраяс, вузалӧны сійӧс и суйӧр сайӧ.

Скӧт вӧдитан фермаяс Австралияын паськыд мутасаӧсь: оз шоча овлы, мый фермер воӧдчывлӧ ас киподувса му ылі помӧдзыс сӧмын тӧлысьнас ӧтчыд. Унджык пӧскӧтинаын юкталанінъяссӧ вӧчӧма ки помысь, ва сэтчӧ локтӧ му пытшкысь.

Австралиечьяс оз сӧмын скӧт вӧдитны, а и быдмӧгъяс: быдтӧны шобді, быдпӧлӧс фрукты, град выв пуктас.

Австралия озыр кӧрт рудаясӧн, зарниӧн, лемень рудаясӧн, из шомӧн да мукӧд мупытшса перъянторйӧн. Сійӧ лоӧ из перъян медшӧр канмуяс пӧвстын.

Подув кывъяс да тэчасъяс:
абориген
из перъян канму