Температура да изотермаяс. Африка — медся жар му юкӧн. Сійӧ пӧшти ставнас куйлӧ жар, либӧ тропикдорса, климата вӧньын (вогӧгӧрся шӧркодь температураыс тані 20° шоныдысь вылынджык). Сӧмын дзик войвылыс да лунвылыс сылӧн куйлӧны шӧркоддьӧм климата вӧньын. Луншӧр кадӧ шондіыс во гӧгӧр чӧж кыпӧдчӧ вылӧ енэжтас весьтӧ, а тропикъяс костын вонас кыкысь овлӧ зенитын, — веськыда юр весьтын, да зэв ёна шонтӧ мусӧ (83 рис.).

Сы вӧсна мый Африка куйлӧ экватор кыкнанладорбокас, кыдзи войвыв, сідз и лунвыв мусярджынйын, то волӧн кадыс тайӧ лунвыв да войвыв юкӧнъясын абу ӧткодь. Кор экваторсянь войвылын овлӧ тӧв, то сэки сысянь лунвылын гожӧм; и мӧдарӧ, войвывса гожӧм дырйи Африка лунвылын — тӧв.

Январся изотермаяслӧн карта (84 рис.) петкӧдлӧ, мый январын медся вылын шӧркодь температураыс (25°-ысь унджык) овлӧ Африка лунвыв юкӧнын, а войвыв юкӧнас тайӧ жӧ кадас температураыс тӧдчымӧн улынджык (дзик войвылас 10° шоныдысь неуна унджык). Мӧдарӧ, июльын войвыв Африкаын сулалӧ жар поводдя, и изотермаясыс карта вылын лоӧны кытшъяс кодьӧсь (85 рис.), кодъяс пытшкын июльса шӧркодь температураыс +35°-ысь вылынджык, сэк кор Африкалӧн дзик лунвылас мунӧны +10°...+15° изотермаяс.

Пассатъяс да енэжваяс. Африка климат вылӧ ёна влияйтӧны пассат тӧвъяс.

Экватор бердын, кӧні во гӧгӧр чӧж жар, артмӧ сынӧдлӧн ичӧт личкӧда обласьт. Мӧдарӧ, войвыв широталӧн 30° да лунвыв широталӧн 30° бердын му шар вылын артмӧны сынӧдлӧн ыджыд личкӧда кык вӧнь. Сынӧдлӧн татшӧм не ӧткодь личкӧд вӧснаыс артмӧны тӧвъяс. Сэтшӧм тӧвъясыс, кодъяс во чӧж пӧльтӧны ыджыд личкӧда вӧньсянь экваторлань, шусьӧны пассатъясӧн. Сы вӧсна, мый Му бергалӧ ас чӧрс гӧгӧрыс, пассатъяс вешйӧны рытыввывлань, мӧд ногӧн кӧ, войвыв мусярджынйын веськыдвылӧ, а лунвыв мусярджынйын шуйгавылӧ. Сідзкӧ, найӧ пӧльтӧны экваторлань оз войвывсянь да лунвывсянь, а асыв-войвывсянь рытыв-лунвылӧ — войвыв мусярджынйын да асыв-лунвывсянь рытыв-войвывлань — лунвыв мусярджынйын (86 рис.).

Войвыв Африкаын пассатъяс пӧльтӧны косін весьтті да вайӧны кос сынӧд, коді, лунвылӧ мунігӧн, вочасӧн шоналӧ да пӧшти оз сет васӧдсӧ. Лунвыв Африкаын пассатъяс, кодъяс пӧльтӧны Индия океансянь, кольӧны ассьыныс васӧдсӧ Гундыр гӧраяс вылӧ да лоӧны косӧн жӧ. Та вӧсна Африкаын пассат тӧвъяса обласьтъясын киссьӧ зэв этша енэжва (87 рис.).

Но экватор бердын шоналӧм васӧд сынӧдыс кайӧ вылӧ, сэні кӧдзалӧ да сетӧ уна васӧд. Экватор бердын торйӧн ёна зэрлывлӧ сэки, кор шондіыс овлӧ зенитын либӧ сы дорын матын (мартын-апрельын да сентябрын-октябрын). Тайӧ пӧраас, кор веськыда усьысь шонді югӧръясыс ёна шонтӧны му веркӧссӧ, артмӧны зэв уна пакталӧмъяс да сувтсӧн киссьӧ енэжва. Медся уна енэжваыс киссьӧ экваторбердса гӧра бокъясӧ, кодъяс пӧкатаӧсь океанладорсянь воысь васӧд тӧвъяслань (например, Гвинея куръя вадорын вонас усьӧ 1000 см-ӧдз).

Климат обласьтъяс. Сы серти, уна-ӧ киссьӧ енэжва да кутшӧм температураяс овлӧны, Африкаын позьӧ торйӧдны некымын климат обласьт (88 рис.).

Экваторбердса обласьт куйлӧ экватор кыкнанладорбокас; температураыс сэні вылын (+25...+28° гӧгӧр), волӧн торъя кадӧ пӧшти оз вежлась. Енэжва тані уна, зэрлӧ во гӧгӧр чӧж. Асывнас тані векджык сэзь, луншӧр кадӧ енэжын чукӧрмӧны кымӧръяс, а сэсся заводитчӧ ливень, та дырйи зэв ёна гымалӧ да чардалӧ. Рыт кежлӧ поводдяыс бара сэзьдӧ. Та бӧрын зэв ӧдйӧ пемдӧ да пуксьӧ вой. И тадзи овлӧ пӧшти во гӧгӧр чӧж.

Европеечьяслы, кодъяс абу велалӧмаӧсь татчӧс климатӧ, дугдывтӧг пӧдтысь жар да васӧдлун дырйи зэв сьӧкыд, найӧ зэв тшӧкыда висьмывлӧны уна пӧлӧс висьӧмъясӧн.

Вывті васӧдлун вӧснаыс кӧрта кӧлуйяс сімӧны, а вель уна предметъяс бакшасьӧны. Татшӧм климат дырйиыс зэв ӧдйӧ быдмӧны уна пӧлӧс тропикдорса быдмӧгъяс.

Экваторбердса тасмасянь лунвылын да войвылын куйлӧны периодическӧй зэръяса кык тропикдорса обласьт. Тані сынӧдлӧн температураыс во гӧгӧр чӧж пыр вылын, но зэрлывлӧ векджык гожӧмнас, кор шондіыс матын зенитсянь. Тайӧ кыкнан областяс (войвыв да лунвыв мусярджынйын) резкӧя торъялӧ кык кад: васӧд (гожся тӧлысьясӧ) да кос кад (тӧвся тӧлысьясӧ).

Ыджыд личкӧда да пассата поясъясын енэжваяс киссьӧны зэв этша, и тані куйлӧ овтӧмин сяма кос климата кык обласьт. Войвыв мусярджынйын зэв ыджыд мутас босьтӧ Сахара овтӧмин. Кымӧртӧм сэзь лунъясӧ овтӧминлӧн веркӧсыс зэв ёна шоналӧ, и гожся лунъясӧ сынӧдлӧн температураыс мукӧддырйи весиг гож сайын овлӧ +50...+60°. Зато войяснас овлывлӧ кӧдзыд, и жар лунъяс бӧрын температураыс вермӧ лэччыны 0°-ӧдз да улӧджык. Но сэтшӧм тӧвся кӧдзыдъяс, кутшӧмъяс овлӧны азияса овтӧминъясын, Сахараын оз овлыны, и январын шӧркодь температураыс тані 0°-ысь ёна вылынджык.

Африка войвылын — Мушӧр саридз вадор пӧлӧн — да медся лунвылас эмӧсь тропикувса климата обласьтъяс. Тані вогӧгӧрся шӧркодь температураыс 20° шоныдысь этшаджык, и гожся да тӧвся температураяс тӧдчымӧн торъялӧны. Мушӧр саридз вадор пӧлӧн гожӧмыс жар да кос, а тӧлыс небыд да васӧд. Африка медся рытыв-лунвылас енэжваяс киссьӧны тӧвнас, а асыв-лунвылас медсясӧ гожӧмнас.