Африкаын вӧр-ва зонаяс вежсьӧны экваторсянь кыдзи войвывлань, сідзи и лунвывлань сы серти, кыдзи вежсьӧ климатыс (торйӧн нин сы серти, уна-ӧ усьлӧ енэжваыс).

Экваторбердса мутасын сулалӧны васӧд тропикдорса вӧръяс; сысянь кыкнанладорбокас, лунвыв и войвыв мусярджынъясын, — саваннаяс. Ещӧ войвылӧджык да лунвылӧджык — жар вӧньса овтӧминъяслӧн кык зона. Сэсся Африкалӧн дзик войвылыс да дзик лунвылыс лоӧны тропикувса зонаясӧн (92 рис.).

Васӧд тропикдорса вӧръяс. Экватобердса климата мутасын, кӧні во чӧж ӧткодя жар да васӧд, быдмӧны сук вӧръяс. Зэв шоныд да васӧдлун вӧснаыс пуясыс тані быдмӧны ӧдйӧ. Во гӧгӧр чӧж вӧръясыс вежӧсь да зэв озырӧсь уна сикас быдмӧгъясӧн. Африкаын тропикдорса вӧръясас пуясыс зэв гырысьӧсь. Судтаыс воӧ 50–60 метрӧдз. Уналӧн налӧн эмӧсь содтӧд вужъяс-пыкӧдъяс. На улын некымын ярусӧн быдмӧны ляпкыдджык пуяс. Ещӧ улынджык быдмӧ тіль сяма посни вӧр; найӧ артмӧдӧны ветлыны позьтӧм тшӧкыдін. Муас сісьмӧны пӧрӧм пучӧръяс да гылалӧм коръяс. Пуяссӧ зэв сука гартлӧмаӧсь гартчысь быдмӧгъяс — лианаяс, а пучӧръясыс да лапъясыс вевттьысьӧмаӧсь нитшкӧн да лудіктурунъясӧн. Татшӧм вӧръясті писькӧдчыны верман мукӧддырйи сӧмын черъяс да пуртъяс отсӧгӧн.

Африкаын васӧд тропикдорса вӧрыс абу зэв паськыд (Африка став мутаслӧн 8% гӧгӧр). Сійӧ куйлӧ Конго ю бассейнын ылӧсас войвыв широталӧн 5° да лунвыв широталӧн 5° костын да Гвинея куръя пӧлӧн. Тропикдорса вӧрлӧн торъя юкӧнъяс эмӧсь Африка асыввыв вадор пӧлӧн да Мадагаскар ді вылын.

Конго ю да сылӧн вожъяс пӧлӧн сулалысь вӧръясын быдмӧны уна пӧлӧс фикусъяс, нянь пу, кодлӧн плодъясысь вӧчӧны пызь, гӧрд пу, уна пӧлӧс каучука пуяс. Уна быдмӧ пу коддьӧм лудіктурун.

Гвинея куръя вадор муясын, кӧні океансянь пӧльтӧны васӧд тӧвъяс (муссонъяс), усьӧ зэв уна енэжва. Тані ёна паськалӧма веер кодь коръяса выя пальма, сійӧ плодъясысь вӧчӧны пальма вый. Тшӧкыда паныдасьлӧ копей пу. Васӧд гӧра пӧкатъяс вевттьысьӧмаӧсь вӧрӧн, кӧні быдмӧны увъяса зэв гырысь пуяс, найӧ сорласьӧмаӧсь зэв уна лудіктурунъяскӧд да нитшъяскӧд. Тані век ӧшалӧ сук ру.

Сук тропикдорса быдмӧгъяс пӧвстысь зэв сьӧкыд казявны пемӧсъясӧс. Унаӧн на пиысь олӧны пуяс вылын. Вӧръясын олӧны морт кодь зэв гырысь ӧблезянаяс — гориллаяс (тушаыс 2 м-ӧдз, 93 серп.) да шимпанзе, а сідзжӧ зэв уна мартышкаяс да пон юра павианъяс, кодъяс увтчӧны понъяс моз жӧ. Вӧр доръясын паныдасьлӧны буйволъяс да слӧнъяс, а юясын — бегемотъяс да крокодилъяс. Быдлаын жӧдзӧны лыдтӧм кодзувкотъяс. Сынӧдын кымӧръясӧн лэбалӧны москит да ном чукӧръяс — тропикдорса малярия паськӧдысьяс. Уна тані цеце гут, кодлӧн курччӧмысь пемӧсъяс кулӧны, а йӧз висьмӧны узян висьӧмӧн.

Африкаса вӧръясын олӧны негръяслӧн уна пӧлӧс племяяс. Тропикдорса вӧр-валӧн озырлун да мичлун дырйи ёна шензьӧдӧ татчӧс олысьяслӧн зэв гӧля олӧмыс. Найӧ олӧны омӧлик керкашӧнъясын, кодъясӧс векджык вӧчӧны тростникъясысь да мавтӧны сёйӧн, а вевтсӧ вӧчӧны пальма коръясысь. Сёян-юан пуӧны ас вӧчӧм сёй гырничьясын. Негръяс кералӧны да весалӧны неыджыд вӧр юкӧнъяс да ки помысь уджалӧны сэні ассьыныс муяссӧ. Найӧ сёйӧны рис, маниок — кустарник кодь быдмӧг, кодлӧн эмӧсь сёйны шогмана гырысь клубеньяс, батат, либӧ юмов картупель, бананъяс да мукӧд быдмӧгъяс. Медбур муяссӧ босьтӧмаӧсь Европаса капиталистъяс плантацияяс улӧ. Тайӧ плантацияяс вылас сотысь шонді улын да кыйӧдчысьяслӧн орсъяс улын быть лоӧ уджавны негръяслы. Найӧс тшӧктӧны чукӧртны пальмаысь ӧрекъяс да каучук, быдтыны муяс вылын какао пу, кодлӧн кӧйдыссьыс вӧчӧны шоколад. Став тайӧ прӧдуктасӧ босьтӧны капиталистъяс да нуӧны вузавны мукӧд канмуясӧ.

Саваннаяс. Экваторсянь ылынджык, кадысь кадӧ зэрлан мутасын, енэжваяс усьӧны этшаджык. Сы вӧсна мый во гӧгӧрнас тані кос кадыс кыссьӧ дыр да васӧдыс оз тырмы, вӧрыс шочмӧ да вежсьӧ саваннаясӧн, либӧ тропикдорса вӧр сора степӧн.

Африка — медсясӧ саваннаяса материк. Саваннаяс тані босьтӧны паськыд эрдъяс васӧд тропикдорса вӧръяссянь войвывлань да лунвывлань. Найӧ куйлӧны сідзжӧ Асыввыв Африкаса тшӧтшкӧс вывтасъяс вылын да Мадагаскар ділӧн рытыввыв юкӧнас.

Африкаса саваннаяс шензьӧдӧны асланыс сук да джуджыд турунъяснас, кытчӧ вермӧны дзебсьыны весиг гырысь пемӧсъяс. Турун пӧвстын кыпӧдчӧмаӧсь ӧткымын пу чукӧръяс. Медся ёна шыбитчӧны синмад ӧткӧн-ӧткӧн сулалысь зэв гырысь баобабъяс, кодъяс сетӧны сёйны шогмана плодъяс. Баобабъяс овлӧны судтанас 20–25 метрӧдз, пучӧръясыс налӧн зэв кызӧсь да торъявлӧны уна вожъяс вылӧ. Вель уна тані зонтик сяма акацияяс (тшӧтшкӧс йывъяса), мимозаяс да ӧткымын пальмаяс. (Видзӧд саваннаяслысь уна рӧма серпас.)

Кос кадӧ турунъяс вижӧдӧны да косьмӧны, уна пуяс вылысь гылалӧны коръясыс. Тайӧ кадӧ саваннаясын овлӧны зэв гырысь пӧжаръяс. Зато зэръяс бӧрын турунъяс быдмӧны шензьымӧн ӧдйӧ, пуяс вевттьысьӧны коръясӧн да ставыс бӧр вежӧдӧ да дзоридзалӧ.

Ӧткымынлаын саваннаяс вуджӧны югыд вӧръясӧ, кӧні пуясыс быдмӧны шочиника да кос кадӧ гылӧдӧны коръяссӧ. Юяс пӧлӧн быдмӧны галерея сяма вӧръяс. Сэні сук радӧн сулалысь пуясыс вӧчӧны кыдз быттьӧ галерея, кӧні пу вожъяссьыс артмӧма веж вевт; татшӧм галереяыс кыссьӧ векньыдик полосаӧн ю вадоръяс пӧлӧн.

Африкаса саваннаясын олӧны турун сёйысь гырысь пемӧсъяс — слӧнъяс да кык сюра сюраныръяс, жирафъяс, кодъяс асланыс кузь сьыліяс вӧсна вермӧны нетшкыны коръяссӧ джуджыд пуяс вылысь, визя зебраяс да уна пӧлӧс антилопаяс. Юясын да тыясын уна бегемот да крокодил. Яйвыв гырысь пемӧсъяс пӧвстысь Африкаса саваннаясын олӧны левъяс, леопардъяс да гиенаяс. Гут-гаг пӧвстысь вывті уна термитъяс; налӧн муысь вӧчӧм позъясыс кыпӧдчӧмаӧсь турунысь вылӧджык.

Европаысь медводдза ветлысь-мунысьясӧс шензьӧдіс сійӧ, мый татшӧм уна тані турун сёйысь пемӧсъяс, кодъяс гырысь стадаясӧн йирсьывлісны Африкаса саваннаясын. Но и ӧні на, кӧть найӧс жаль тӧдтӧг бырӧдісны, уна пемӧсъяс кольӧмаӧсь сьӧкыда веськалан местаясӧ либӧ торъя ывла доръянінъясӧ, кӧні кыйсьынысӧ оз позь.

Африкаса саваннаясын олӧны негр племяяс. Найӧ олӧны сиктъясын, джуджыд заборӧн кытшалӧм гӧгрӧс керкашӧнъясын. Негръяс уджалӧны медсясӧ гырысь скӧт видзӧмын, а сідзжӧ му вӧдитӧмын (96 да 97 серп.). Кӧдзӧны татчӧс проса, кукуруза, бобы, муын быдмысь ӧрек. Вывтас местаясын, кӧні абу сэтшӧм жар, кӧнсюрӧ паныдасьлӧны Европаысь воӧмаяслӧн плантацияяс; воӧм йӧзыс босьтӧмаӧсь аслыныс медся бур, медся бура чужтан муяссӧ да мырдӧн уджӧдӧны сэні татчӧс олысьяссӧ.