Овтӧмин. Кымын матынджык войвыв да лунвыв тропикъяслань, ыджыд личкӧда да пассатъяса вӧньясын, сымын этшаджык усьӧны енэжваяс да сымын быдмӧгуловыс лоӧ омӧльджык. Кыдзи войвыв, сідзи и лунвыв мусярджынйын саваннаяс вочасӧн вуджӧны тропикдорса джынвыйӧ, а сэсся тырвыйӧ овтӧминъясӧ.

Медся ыджыд овтӧминыс не сӧмын Африкаын, но и став му шар вылас — Сахара. Сэні усьлӧ зэв этша енэжва (вонас 10 см гӧгӧр), коді векджык овлӧ кыдзи шочиник, зэв ӧдйӧ мунысь сувтса зэр. Ӧткымынлаын некымын воясӧн оз зэрлы.

Сахаралӧн веркӧсыс — неджуджыд тшӧтшкӧс вывтас, кӧні эмӧсь косьмӧм визувъяслӧн кос воргаяс. Сахаралӧн шӧр юкӧнас эм некымын вель джуджыд гӧравыв. Овтӧмин доръясас эмӧсь увтасъяс да нёптовъяс, кодъяс кӧнсюрӧ куйлӧны океан веркӧсысь улынджык.

Сотысь шонді югӧръяс улын луннас изсикаъяс шоналӧны +70...+80°-ӧдз, а войнас ёна кӧдзалӧны. Температуралӧн ӧдйӧ вежласьӧм вӧсна кыртаяс потласьӧны да жугласьӧны, пӧрӧны из, торпыриг да лыа чукӧръясӧ. Сахараын зэв паськыда шыльквидзӧны местаяс, кодъяс тырӧмаӧсь посньыдик изъясӧн. Изъя шыльыдінъяс кындзи, эмӧсь лыаа юкӧнъяс. Тані чукӧрмӧмаӧсь лыа барханъяс, кодъясӧс вешталӧ тӧв ӧтиласянь мӧдлаӧ (98 рис.).

Ён тӧвъяс дырйи сынӧдӧ кыптӧны доналӧм лыа кымӧръяс, и сэки заводитчӧ лыа ураган — самум. Лэбысь лыа чукӧрыс сайӧдӧ шондісӧ да грӧзитӧ пӧдтыны да дзебны ас улас став ловъясӧ, кодъяс эз удитны кытчӧкӧ дзебсьыны.

Сахараын быдмӧгуловыс вывті гӧль. Быдмӧны чорыд турун вутшъяс да кузь вужъя чуткасьысь кустарникъяс. Перекати-поле быдмӧг, кор торъялӧ засьыс, кос рудов ёкмыльясӧн лэбӧ овтӧмин весьтті да разӧдӧ ассьыс кӧйдыссӧ. Сэтшӧминъясын, кӧні му веркӧсӧ петӧны мупытшса ваяс, ключьяс да юкмӧсъяс дорын эмӧсь финик пальмаяса да акацияяса оазисъяс (99 серп.).

Пемӧсъяс пӧвстысь Сахараын олӧны уна пӧлӧс лёкгагъяс, кыйяс да скорпионъяс; ставныс найӧ дыр вермӧны овны ватӧг. Овтӧмин доръясас паныдасьлӧны антилопаяс, гиенаяс да левъяс. Лэбачьяс пӧвстысь эмӧсь тані страусъяс; найӧ ӧдйӧ котралӧны, но оз лэбавны.

Йӧзыс Сахараын зэв этша. Найӧ олӧны кочевӧя: ветлӧдлӧны ыж да ӧти гӧрба верблюд стадаяскӧд — корсьӧны скӧтлы пӧскӧтинаяс. Верблюдъяс вылын найӧ ветлӧдлӧны овтӧминті зэв ылӧ. (Видзӧд овтӧминлысь уна рӧма серпас.) Верблюд яйсӧ да йӧвсӧ сёйӧны, гӧнсьыс вӧчӧны эшкынъяс да паськӧм. Оазисъясын йӧзыс олӧ ӧтилаынджык да уджалӧ му вӧдитӧмӧн. Олысьяслӧн сёйӧм-юӧмын зэв ыджыд тӧдчанлуныс финикъяслӧн.

Лунвыв Африкаын пӧльтӧ асыв-лун пассат, коді кольӧ ассьыс васӧдсӧ Гундыр гӧраясӧ. Та вӧсна материк шӧрас енэжваяс усьӧны этша. Тані — чуткасьысь кустарникъяса кос степъяс да джынвыйӧ овтӧминъяс. Быдмӧны тані кыз коръя алоэ (либӧ сё вося турун) да йӧвтурунъяс, кодъяс пытшкын эм йӧв кодь еджыд сок. Ас кежысь быдмӧны вазількъя арбузъяс да тыкваяс (100 серп.), кодъясӧс окотапырысь сёйӧны пемӧсъяс (антилопаяс, зебраяс).

Лунвыв Африкаын торйӧн этша зэрлӧ рытыввылас, Атлантика океан вадорын. Тані вадор пӧлӧныс мунӧ кӧдзыд визув, а сэтысь пакталӧмъяс овлӧны этша. Та вӧсна джынвыйӧ овтӧминыс рытыввылын вуджӧ нин пӧшти некутшӧм быдмӧгъястӧм тырвыйӧ овтӧминӧ.

Субтропикъяс. Африкалӧн дзик войвылас да дзик лунвылас куйлӧны тропикувса мутасъяс. Гожӧмыс тані век на жар, но тӧвся тӧлысьясӧ лоӧ нин ыркыд (+10...+15° кымын шоныд).

Мушӧр саридз вадорын Атлас гӧра пӧкатъясын — кос субтропикъяс, кӧні гожӧмыс кос да жар, а тӧлыс зэра. Тані оз шоча пӧльт Сахарасянь кос да сотысь тӧв сирокко, коді вайӧ уна бус. Быдмӧны век веж вӧръяс да чорыд коръяса кустарникъяс. Пемӧсъяс пиысь тані олӧны шакал, дикобраз, ӧблезяна — бӧжтӧм макака.

Лунвыв Африкаын дзик рытыв-лунвылас сідзжӧ куйлӧны кос субтропикъяс, кӧні енэжваясыс усьӧны медсясӧ тӧвнас. Тані быдмӧны пемыдвеж либӧ лӧзоввеж рӧма чорыд коръяса век веж кустарникъяс, эзысь кодь еджыд коръяса эзысь пу, гиацинтъяс, тюльпанъяс да уна пӧлӧс гераньяс. Тані чужаніныс миян вель уна жырса садъяслӧн.

Африка асыв-лунвылын, Гундыр гӧра пӧкатъясын, кытчӧ пӧльтӧны Индия океансянь воысь тӧвъяс, куйлӧны улис субтропикъяс, кӧні быдмӧ век веж быдмӧгулов.

Тропикувса мутасъясын паськалӧма уна сад да виноградник. Татчӧс вужвойтырысь кындзи, тані олӧны сідзжӧ европеечьяс.