Африкаын олӧ 150 млн. морт гӧгӧр — став му выв олыссьыс ӧти дасӧд юкӧнысь этшаджык.

Мутасыс Африкалӧн 30 млн. кв. км гӧгӧр; сідзкӧ ӧти квадрата километр вылӧ шӧр лыдӧн воӧ сӧмын 5 морт.

Разнӧй юкӧнъясын Африкаын йӧз лыдыс абу ӧткодь. Овтӧминъясын олысьяс пӧшти абуӧсь. Этша йӧзаӧсь сідз жӧ нюрсялӧм тропикдорса вӧръяс, — сэні ветлӧны сӧмын посньыдик кыйсьысь племенаяс. Африкаса саваннаясын олысьыс тшӧкыдджык шӧр азияса степъясын серти, — тані уна зэръяс понда позьӧ вӧдитны видз-му овмӧс. Тшӧкыда овмӧдчӧмаӧсь йӧз Абиссинияса амбыясын, кӧні сідзжӧ позьӧ нуӧдны видз-му овмӧс. Но медся уна йӧз олӧны Нил улыс пом ковтысын, кӧні зэв важ кадъяссянь нуӧдӧма кӧтӧдӧм.

Африкаса войтыръяс пырӧны кык медшӧр группаӧ: негр группаӧ (сьӧд кучика да кудриа юрсиа) да индоевропееч группаӧ. Воддза группаас пырӧ кык коймӧд юкӧнсьыс унджык став африкаса олысьяссьыс. Медшӧр войтырыс тайӧ группаас — негръяс. Найӧ олӧны саваннаяса да тропикдорса вӧръяса обласьтын; юксьӧны найӧ суданса негръяс вылӧ да лунвывафрикаса негръяс, либӧ банту вылӧ.

Негр группаӧ пырӧны сідз жӧ готтентотъяс да бушменъяс, кодъяс олӧны рытыв-лунвыв Африкаын. Найӧ торъялӧны негръясысь югыдджык, виж да чукырӧсь кучикӧн да нӧшта юрсиыс налӧн быдмӧ позтырӧн (пучокъясӧн).

Шӧр Африкаын сьӧд-пемыд тропикдорса вӧръяс пӧвстын олӧны ичӧтик тушаа карлик племенаяс.

Суданса негръяс торъялӧны банту негръясысь кывнас; сыысь ӧтдор, суданечьяс зэв ыджыд тушааӧсь.

Медшӧр уджыс негръяслӧн — му вӧдитӧм. Муяссӧ найӧ небзьӧдӧны (копайтӧны) коканъясӧн либӧ прӧстӧй ёсь бедьясӧн. Кӧдзӧны найӧ медсясӧ африкаса просо — дурра, кукуруза, бобы, юмов картупель, бананъяс да медсясӧ нин тыква, кодӧс негръяс зэв радейтӧны. Быдмигас да воигас кӧдзаяссӧ негръяс видзӧны ӧблезянаясысь, бегемотъясысь, слӧнъясысь да вӧр порсьясысь. Воӧм няньяссӧ негръяс оз вундыны ни оз ытшкыны, а орйӧдлӧны пуртӧн быд шеп торйӧн, идзассӧ сотӧны мусӧ вынсьӧдӧм вылӧ. Тусьсӧ видзӧны жытникъясын, — найӧс вӧчӧны джуджыд сюръяяс вылын быдлаӧ веськалысь термитъясысь виччысьӧм могысь. Изӧны негръяс ки пом изкиясӧн, пызьсьыс пӧжалӧны сӧчӧн — нянь пыдди.

Ассьыныс муяссӧ негръяс тшӧкыда вежлалӧны, — гӧрд муяс ӧдйӧ омӧльччӧны да. Выль муяс вылӧ мунӧны став сиктъяснаныс; выльлаын найӧ бара стрӧитчӧны — ньӧръясысь, турунысь да пальма коръясысь.

Цеце гут паськалӧмла скӧт видзӧм Африкаын оз мун быдлаын; скӧт видзӧм ньӧти оз мун тропикдорса вӧръяс обласьтын — сэні олӧны сӧмын му уджалысьяс. Медуна скӧт видзӧны Суданса негръяс да кафръяс Африка лунвылын.

Индоевропеечьяскӧд ӧти рӧдвужа народъясыс зэв важ кадъяссянь олӧны Африкаын войвылас да асыввылас хамитъяс: берберъяс, египтянаяс да мукӧд. На бӧрын воисны Азияысь арабъяс да овмӧдчисны быдлаын хамитъяс костын.

Европеечьяс кутісны овмӧдчыны Африкаын неважӧн; тшӧкыда овмӧдчисны найӧ сӧмын дзик войвылас да дзик лунвылас Африкаын, кӧні климатыс налы лӧсялӧ.

Европаса империалистъяс босьтісны ас киподуланыс Африкаса войтыръясӧс да юкисны ас костаныс Африкасӧ, пӧртісны сійӧс уна колонияясӧ.