1. Кутшӧм сынӧд массаяс артмӧны материк весьтын? 2. Кутшӧм атмосфера личкӧд вӧньын куйлӧ Африкаыс? Кыдзи тайӧ личкӧд вӧньяс тӧдчӧны атмосфераса енэжваын?

Аслыспӧлӧс мувыв куйланін вӧсна Африкаыд Му вылас медся жар материк. Сылы локтӧ шондісянь унджык шоныд да югыд, став мукӧд материклы дорысь. Шондіыс во гӧгӧр чӧж тропикъяс костын ӧшалӧ енэжтассянь вылын, а кыкысь вонас кӧть кутшӧм чут весьтас овлӧ зенитын. (Тӧдмалӧй температураяс да енэжва лыд материк торъя юкӧнъясын. Гӧгӧрвоӧдӧй, мыйла Конго вожын киссьӧ уна енэжва, а Сахараын этша).

Африкаса климат вӧньяс. Сы вӧсна, мый экватор вомӧнала Африкасӧ пӧшти шӧрӧдыс, климат вӧньяс мӧдпӧвъёвтчӧны сы мутасын кыклаын.

Экваторбердса вӧньыс босьтӧ ас пытшкас Конго (Заир) ю бассейнлысь юкӧн да Гвинея куръя вадор муяс. Асылын поводдя векджык овлӧ сэзь. Лунын, шондіыс му веркӧссӧ ёна шонтӧ да, васӧдӧн тыра экваторса сынӧд мӧдӧдчӧ вылӧ. Артмӧны юра кымӧръяс. Лун шӧр бӧрын кӧш помысь моз кисьтӧ, тшӧкыда бушков да гым-чард сорӧн. Бушков дырйи войдӧр мичаа сулалысь пуясыс, йӧйяс моз кутасны шыбласьӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ: шӧри повзьӧмысла быттьӧ кӧсйӧны нетшыштчыны местасьыныс, но ён вужъяс кутӧны налысь кыз пучӧръяс. Чардбиыс сэн и тан визьйӧдлӧ пуркъялысь кымӧръяс, а кор найӧ сукмасны чим сьӧдӧдз, медбӧръяысь синтӧммӧдӧ гӧгӧртассӧ еджыд югыднас, зэрыс ӧддзӧ тропикдорса ярлунӧн, ставыс пӧрӧ хаосӧ. Но некымын минут мысти сувтса зэрыс быттьӧ кусӧдӧ тайӧ биа бушковсӧ, и кор кобас, вӧрыс важ моз нин сулалӧ лӧня да лӧсьыда. Рыт кежлӧ бара сувтӧ сэзь поводдя.

Экваторса климат вӧньсӧ паськыд тасма моз дорӧсалӧ экваторувса вӧнь, коді воӧ 15-20° широтаӧдз экваторсянь войвывлань да лунвывлань. Тіянлы тӧдса нин, мый тані торйӧдӧны кык сезон — кос тӧв да васӧд гожӧм. Шонді зенитӧ воӧмӧн тшӧтш пуксьӧ зэра кад. Сійӧ заводитчӧ виччысьтӧг, пырысь-пыр и куим вежон чӧж саванна вылӧ киссьӧны ыджыд ва визувъяс. Ва тыртӧ став потассӧ, быд гӧпсӧ да юкталӧ косьмӧм мусӧ. Нюръяс туӧны, а став увтасыс пӧрӧ тыӧ. Быттьӧ тун бедьнас ӧвтыштӧм серти, саванна зэв лӧсьыда вевттьысьӧ туруннас.

Гожся енэжва лыд да зэра сезонлӧн кузьтаыс чинӧны тропикъяслань вешйигмоз.

Тропикдорса вӧньяс лӧсялӧны кыкнан мусярджынса тропик широтаяслы.

Карта серти тӧдмалӧй налысь мувыв куйланінсӧ. Кутшӧм сынӧд массаяс да тӧвъяс тані кызвыйӧ овлӧны во гӧгӧр чӧж? Кутшӧм поводдя на вӧсна артмӧ?

Медся кос овлӧ Войвыв Африкаын. (Гӧгӧрвоӧдӧй мыйла.) Тані куйлӧ медся жар да кос регион оз куш Африкаын, а и став Му пасьтала — Сахара овтӧмин. Гожӧмыс Сахараын торйӧн нин жар, енэжыс пӧшти век кымӧртӧм. Шонді шонтӧ изйӧсь да лыаӧсь веркӧссӧ 70°С-ӧдз, сынӧд температураяс кайӧны 40°С-ӧдз дай вылӧджык. Кымӧръяс абутӧмысла войнас му веркӧсыс да сынӧдыс ӧдйӧ сайкалӧны. Та вӧсна вой-лун чӧжӧн шонтӧгъяс ёна вежласьӧны. Луннас доналӧм кос сынӧдӧн сьӧкыд лолавны. Став ловъя лолыс дзебсьӧ из потасъясӧ, косьмӧм турун вужъяс пиӧ, да овтӧминыс быттьӧкӧ кулӧ. Гожӧмнас тшӧкыда пӧльтӧ вынасьыс-вына тӧв — самум, коді вайӧ лыа кымӧръяс. Син водзад дюнаяс ловзьӧны, енэжтасыс гудыртчӧ, бус сайӧдӧ шонді, гӧрдвевъя рӧмыд руын сійӧ биа гӧгыль кодь.  Лоӧ сьӧкыд лолавны, йӧз да пемӧсъяс пӧдӧны. Вомад, нырад да синмад пырӧ лыа. Пом лоас сылы, коді оз дзебсьы бушков дырйи.

Лунвыв Африкаын тропикдорса климат вӧньыс паськалӧма ичӧтджык мутасын. Рытыввывсянь Асыввылӧ этшаджык нюжалӧ да, енэжваыс татчӧ киссьӧ унджык, Сахараын серти, торйӧн уна Гундыр гӧраяс асыввыв пӧкатъясӧ, Мадагаскар ді асыввылӧ, кытчӧ енэжвасӧ вайӧны океансянь асыв-лунвывса тӧвъяс. А со Атлантика океанладорын пӧшти оз зэр. Атлантика океанса кӧдзыд визувъяс, кодъяс мунӧны рытыв-лунвыв вадор пӧлӧн, чинтӧны сынӧдлысь шонтӧгсӧ материк вадор юкӧнын да оз сетны бур пӧт зэрасьнысӧ. Кӧдзалӧм сынӧдыс, тӧдам тай, сьӧктаммӧ, топалӧ, оз вермы кыпӧдчыны, артмӧдны кымӧръяс ни енэжва чужтыны. Дзик ӧти кӧтӧдысь тані — лысва, коді усьӧ температура лэччигӧн.

Материклӧн войвыв да лунвыв помъяс, кыдзи тіянлы тӧдса, куйлӧны тропикувса вӧньясын. Жар (+27...+28°С) кос гожӧм, орччӧдмӧн шоныд тӧв (+10...+12°С) зэв бура шогмӧны мортлы овны да овмӧс серти удж вӧчны.

Африкалы зэв лышкыда локтысь шоныд вӧсна тані кивыв  тропикдорса дона культураяс быдтыны: кофе, какао, финик да вый пальмаяс, ананас, банан да с. в.

Удж. 1. Климат да физика картаяс серти, а сідзжӧ климат диаграммаяс серти, орччаӧдӧй экваторса, экваторувса да тропикувса климатъяс план серти (в. содтӧд). 2. 54ʼ серпас вылӧ видзӧдігӧн, гижалӧй Мадагаскар дівывса климат.