Америка сэтшӧм ёна нюжалӧма, мый сійӧ босьтӧ войвыв сярджынйысь став климат зонаяссӧ, полюсдорсаысь кындзи, ставсӧ и лунвыв сярджынйысь. Вомӧн нога мусюръяс абутӧмла климат зонаясыс материк асывладорын мӧда-мӧд бӧрсяыс вочасӧн вежласьӧны.

Войвыв Америкалӧн кызвын юкӧныс куйлӧ тропикысь войвылын да климатыс шӧркодььӧм, медся войвыв юкӧн кындзи, коді кӧдзыд климата зонаын. Шӧр да Лунвыв Америка ставнас, 40-ӧд параллель л. ш.-сянь лунвылын куйлысь векньыдик помысь кындзи, лоӧ жар зонаын.

Вомӧн нога гӧраяс абутӧмла Войвыв Америка медшӧр юкӧнас температура другӧн вежласьӧ. Некутшӧма виччысьтӧг другӧн вежласьӧны войвывса кӧдзыд тӧвъяс лунвывса жар тӧвкӧд да мӧдарӧ. Шӧркоддьӧм широтаясын овлӧ сэтшӧма жӧ лёк пурга, кыдзи Азияса тундраын, кӧдзыд лолӧм вӧсна кулӧны быдмысь нянь да плода пуяслӧн дзоридзьясыс. Тайӧ жӧ широтаас пӧсь да кос тӧвъяс помысь косьмӧны нянь да турун. Миссисипиа увтасінын температуралӧн вой-лун чӧжся вежласьӧмыс 20°, а Ыджыд платоын — 40°.

Войвыв Америка пӧлӧн Атлантика океан дінті мунӧ шоныд Гольфстрим визув да кӧдзыд Лабрадор визув. Ыджыд океанын шоныд Куро-Сиво визувлӧн вожыс — Калифорния визув. Америка материк вылӧ тӧвъяс локтӧны кык визувла боксянь: Калифорниясасянь да Лабрадорсасянь. Воддзаыс лэптӧ температурасӧ рытыв-вой вадор пӧлӧнті градус 3 кымын, сійӧ параллельса шӧр температура дорысь. Мукӧдлатіыс Войвыв Америкаын Лабрадорса визув вӧсна да кӧдзыд полюсдорса тӧвъяс вӧсна температураыс лоӧ шӧркодя во чӧжӧн градус 5 кымын (2-сянь 6-ӧдз) кӧдзыдджык, сы дорысь, кутшӧм эськӧ колӧ вӧлі лоны сійӧ широтаас. Гольфстрим, кыдз ми тӧдам, шоныдсӧ нуӧ оз Америкалы, а Европалы. *

* Кӧдзыд да шоныд визувъяслӧн сорласьӧмыс ёна тӧдчӧ саридзын. Сэні, кӧні ӧтлаасьӧны Гольфстримлӧн да Лабрадор визувъяслӧн ваясыс, артмӧны Ньюфаундленд ляпкыдінъяс 275 сюрс кв. км пасьта. Тайӧ — мирын треска кыян медшӧр мутас.

Лунвыв Америкаӧс мыськӧ кӧдзыд Перу визув да шоныд Бразилия визув. Тайӧ кыкнан тӧдчӧмыслӧн торъялӧмыс тыдалӧ другӧн вӧчӧм нюкыльысь, кутшӧмӧс вӧчӧ 20°-са изотерма (видзӧд карта).

Войвыв Америка асыввылын климатыс Асыввывса Европаын кодь жӧ. Тані сэтшӧм жӧ континентвывса климат, сӧмын вочӧжся амплитудаыс нӧшта на ыджыд да климатыс лёкджык. Войвыв Америкаын климат полосаясыс дай войвыв полосаын — тундраын да тайгаын быдмӧгъясыс сэні сэтшӧмӧсь жӧ, кыдзи и Европаын. Сора да коръя вӧръясаинын да мушӧрсаридзса полосаын Флорида кӧдж вылын быдмӧгъясыс жӧ унджык сикасӧсь.

Степъяслӧн зонаыс пырӧ ылӧдз войвылӧ да вӧраинсӧ юкӧ кык пельӧ — рытыввывса да асыввывса вӧра зона вылӧ: став мукӧд зонаясыс Европа серти градус 15‒20 лунвылынджык.

Сёӧд меридиан сайын рытывлань му веркӧсыс тӧдчӧмӧн заводитӧ джудждаммыны. Тайӧ меридианыс лоӧ васӧдджык рытыввылӧс косджык асыввылысь торйӧдан вежтасӧн. Сысянь рытыввылын во чӧжӧн енэжваыс усьлӧ 50 см-ысь этша, кӧнсюрӧ 20 см-ысь этша. Та вӧсна, мый климатлӧн васӧдлуныс оз войвывсянь лунвылӧ мунігӧн вежлась, а асыввывсянь рытыввылӧ мунігӧн, мусина-быдмӧга зонаясыс тані оз вомӧнногӧн мунны, а кузяногӧн.

Вывті кос климат вӧсна, Войвыв Америкаса Ыджыд платоын видз-му овмӧс вӧдитігӧн ковмӧ муяссӧ торйӧн кӧтӧдны (киськавны). Плато вылас вӧчалӧма Америкаын ыджыд помӧдъяс, медым найӧ лэптісны кӧтӧдігӧн колан васӧ вылӧ. Кӧтӧдчан гырысь стрӧйбаяс вӧчалӧма сідзжӧ и Мексика платоын.

Шӧр да Лунвыв Америкаса тропикдорса зонаын климатыс вежласьӧ оз широта серти, а джуджда вӧсна. Мексика платоын да Панама вуджанінын увтаса вадор пӧлӧн, Андъяс горулын да Амазонкаа увтасінын климатыс жар да васӧда. Тайӧ сідз шуана жар муяс. Тайӧ местаясыс овлӧны саридз веркӧссянь невылынджык 1 км-ысь. Тайӧ — дзоньвидзалунлы абу бур места. Йӧзлы колана быдмӧгъяс пиысь тані быдмӧны кокос пальмаяс, шоколад пу (какао). Вылынджык, 2 км джудждаӧдз, лоӧ шӧркодь пояс, либӧ тропикувса климата шоныд муяс. Тані лунъяс жарӧсь, а войяс кӧдзыдӧсь. Тайӧ лоӧ район кофе да банан плантацияяслӧн, шобді да маис муяслӧн. 3 км-ысь вылӧдджык лоӧны шӧркоддьӧм климата да быдмӧгъяса кӧдзыд муяс. Муяс вылын, няньысь кындзи, быдмӧны сідзжӧ картупель. Маис да картупель — Америкаын быдмысь сёян быдмӧгъяс пиысь медся тӧдчанаяс.

Лунвыв Америкаын тропиксайса полоса васӧдлуннас юксьӧ, Войвыв Америка рытыввыв полоса моз жӧ кузяногыс, быдмӧга-климата полосаяс вылӧ. Ла-Плата мутасын лоӧны туруна степъяс, либӧ пампаяс, водзынджык кузьмӧс шӧр полоса, коді кузя нюжалӧ ӧтисикаса кос Патагония платоӧн — кос степъяса полоса. Сэсся лоӧ гӧраӧсь полоса, а вадорса гӧра пӧкатъясӧд мунӧ сора вӧра полоса.

Америка вӧлявыв быдмӧгъясӧн Азия дорысь озырджык. А пемӧсъясӧн мӧдарӧ — гӧльджык. Европеечьяс локтӧдз Войвыв Америка вӧлі озыр сӧмын сэтшӧм жӧ шоныд куа зверъясӧн, кутшӧмъяс эмӧсь Евразияын да гырысь ӧшъясӧн — бизонъясӧн. Гортса пемӧсъяс Войвыв Америкаын Колумб волытӧдз эз вӧвны. Лунвыв Америкаын вӧлі ки помӧ велӧдӧм лама, верблюдъяскӧд ӧти рӧдысь, но сӧмын наысь ичӧтджык. Ламаяс вӧлі сетӧны яй, вурун да новлӧдлісны кӧлуй. Степъясын зэв уна быдсикас гыжгунъяс. Вӧръясын кольӧмаӧсь на мукӧдлаысь бырӧм тырпиньтӧм (кодзувкот сёйысьяс, руньӧяс, броняновлысьяс). Яйвыв пемӧсъяс Евразияын да Африкаын дорысь посньыдджыкӧсь. Лунвыв Америкаын эмӧсь ягуар да пума, кодъяс туйӧны тигр да лев вылӧ, степъясын — кӧинъяс койотъяс. Юясын уна крокодилъяс да измышкааяс.

Ӧнія кадӧ Войвыв да Лунвыв Америка скӧт видзан муяс, кӧні эм ыджыд стадаясӧн гырысь да посни сюра скӧт да порсьяс.