Мусерпас серти удж.

Видзӧдлӧй, кӧні Войвыв Америкаӧс вомӧналӧ войвыв полюсдорса кытш да войвыв тропик. Кутшӧм климат вӧньясын куйлӧ Войвыв Америка?

Климатлы ӧтувъя характеристика. Войвыв Америка нюжӧдчӧма пӧшти став войвыв мусярджын вомӧныс: Гренландиялӧн войвыв вадорыс пырӧ войвыв широталӧн 80° параллель сайӧ, а Панама вуджанін сӧмын некымын градусӧн оз во экваторӧдз. Войвыв Америка меститчӧма шоныд серти торъя вӧньясын. Кӧдзыд вӧньӧ пырӧны став полюсдорса діясыс да материклӧн войвыв вадорыс; материклӧн ыджыдджык юкӧныс пырӧ шӧркоддьӧм вӧньӧ, а лунвыв юкӧныс сылӧн да Антила діяс куйлӧны жар вӧньын.

Войвыв Америка став юкӧнас абуӧсь рытыввывсянь асыввылӧ нюжӧдчӧм гӧра мусюръяс, кодъяс эськӧ вермисны падмӧдны сынӧд массалы войвывсянь либӧ лунвывсянь воӧмлы. Войвыв Йиа океансянь кӧдзыд сынӧдыс кокниа паськалӧ лунвывлань, и сэки весиг Мексика куръя вадорын овлӧны тӧвнас кӧдзыдъяс да усьлӧ лым. Но и шоныд тропикдорса сынӧд лунвывсянь кокниа воӧ ылӧ войвывлань. Та вӧсна поводдяыс Войвыв Америкаын зэв ӧдйӧ вежласьӧ: тӧвнас тшӧкыда овлывлӧ то кӧдзыд, то ульдывлӧ.

Войвыв Америкаса климатын оз сэтшӧма тӧдчыны шоныд визувъяс, кутшӧма Войвыв Атлантикаса визув тӧдчӧ Европаса климатын. Лӧнь океанлӧн шоныд визувлыс, коді мыськалӧ Америкалысь рытыв-войвыв вадоръяссӧ, тӧдчӧ сӧмын векньыдик вадор да гӧра мусюръяскостса полоса климатын. Гольфстрим, Мексика куръяысь петӧм бӧрын, мунӧ Америкаысь асыввывлань, а сійӧ жӧ вадоръяс пӧлӧн войвывсянь воӧ кӧдзыд Лабрадор визув.

Войвыв Америкаын климатыс суровджык Европаса сійӧ жӧ широтаын климат серти.

Климат зонаяс. Полюсдорса діяс вылын, Войвыв йиа океан берег пӧлӧн да Лабрадор кӧдж войвыв юкӧнын климатыс кӧдзыд. Тӧлыс сулалӧ дыр, овлӧны ён кӧдзыдъяс (январын шӧркодь температураыс 30° гӧгӧр кӧдзыд). Но температураыс некӧн, весиг йиӧн тупкысьӧм Гренландия вылын, оз усь сэтшӧм улӧ, кыдзи асыв-войвыв Сибырса «кӧдзыд полюсын». Гожӧмнас Гренландия пытшкӧсса юкӧнъясын сынӧдлӧн температураыс зэв улын (шӧркодь июлься температураыс 0–10° кӧдзыд).

Лӧнь океанса войвыв вадор юкӧнын пӧльтӧны Лӧнь океансянь рытыв тӧвъяс, кодъяс вайӧны уна енэжва (вонас 100–200 см). Енэжыс векджык кымӧра, муяс вылӧ пуксьӧ ру, шондіа лунъяс овлӧны шоча — тані век кыдз быттьӧ ар.

Температуралӧн вогӧгӧрся амплитудаыс абу ыджыд, сы вӧсна мый тӧлыс абу суров (вадор пӧлӧн мунӧ 0° январся изотерма), а гожӧмыс абу жар. Тані саридзбердса климат (108 рис.).

Кордильералӧн гӧра мусюръясыс ёна торйӧдӧны гӧра ӧтар-мӧдар бокас климатсӧ. Лӧнь океанлӧн тӧдчӧмыс Кордильера асыввылын абу, и Войвыв Америкалӧн ыджыдджык юкӧнас климатыс континентвывса. Тӧвнас сулалӧны кӧдзыдъяс, но поводдяыс зэв тшӧкыда вежласьӧ, унаысь ульдывлӧ. Енэжваяс усьлӧны оз уна, но кымын матӧджык Атлантика океанлань, сымын енэжваяс содӧны.

Торйӧн нин кос да зэв континентвывса климатыс Кордильера гӧра мусюръяс костын куйлысь платоясын. Тані зэв ёна торъялӧ температураыс луннас да войнас; температуралӧн вогӧгӧрся амплитудаыс абу ыджыдджык 20–30°-ысь. Во чӧжӧн енэжваяс усьӧны 20 см-ысь оз унджык. Тайӧ — ӧвтӧминса климата зона.

Калифорния кӧджсянь войвылынджык Лӧнь океан вадор муын да Мексика куръя вадорын климатыс тропикувса. Лӧнь океан вадор пӧлӧн климатыс ӧткодь Европаын Мушӧр саридз бердса климаткӧд; тані енэжваясыс усьӧны оз уна, медсясӧ тӧвся тӧлысьясӧ. Гожӧмыс шоныд да кос. Ёна унджык енэжваыс Мексика куръя вадор пӧлӧн да Флорида кӧджын (вонас 100–200 см). Тӧлыс тані шоныд да дженьыд, гожӧмыс кузь да жар.

Войвыв тропиксянь лунвылын куйлысь Шӧрвыв Америкаын да Антила діяс вылын климатыс васӧд тропикдорса, кӧні во чӧж температураыс пӧшти ӧткодь да зэв ёна зэрлӧ (вонас 200 см да унджык).

Удж да могъяс.

1. Январся да июлься изотермаяса картаяс вылысь тӧдмалӧй, кутшӧм шӧркодь январся да июлься температураясыс Войвыв Америкаын войвыв широталӧн 40° параллель вылын. Орччаӧдӧй найӧс Европаын сійӧ жӧ параллельса температуракӧд. Волӧн кутшӧм кадӧ медся ёна торъялӧны Америкаын да Европаын температураясыс?
2. Видзӧдӧй 0° январся изотермалысь нырвизьсӧ. Кӧні сійӧ мунӧ медся войвывлань, кӧні лэччӧ медся лунвывлань?
3. Енэжва карта серти тӧдмалӧй, уна-ӧ усьлӧ енэжваыс Войвыв Америкаын торъя юкӧнъясын войвыв широталӧн 40° параллель вылын.