Юяс. Войвыв Америкаса юяс нуӧны ассьыныс васӧ сылысь вадоръяссӧ кытшалысь океанъясӧ. Кордильера мусюръяс костын куйлысь платояс вылын эмӧсь местаяс, кытысянь ваясыс оз воны океанӧдз, но тайӧ районъясыс абу ыджыдӧсь, орччаӧдны кӧ Азияса да Африкаса тупкӧса районъяскӧд.

Лӧнь да Атлантика океанса бассейнъяс костын ва юкна визьыс мунӧ Кордильера гӧра мусюръясӧд. Сы вӧсна Атлантика бассейн тӧдчымӧн ыджыдджык Лӧнь океан бассейнысь.

Атлантика бассейнӧ пырӧ Войвыв Америкаын медся ыджыд ю — Миссисипи (сылӧн нимыс индеечьяс кыв вылын лоӧ «Ыджыд ю»). Сійӧ заводитчӧ материк шӧр юкӧнас да визувтӧ, уна посньыдик чукыль артмӧдӧмӧн, шыльыдін вывті лунвылӧ Мексика куръяӧ. Кыкнан боксяньыс Миссисипи босьтӧ уна ваа вожъяс; веськыдвыв вожъясыс визувтӧны Кордильера лымъя йывъяссянь, шуйгавыв вожъясыс заводитчӧны Аппалачисянь. Медся тӧдчана вожыс Миссури ю; кузьта сертиыс сійӧ весиг панйӧ Миссисипиӧс. Лыддьыны кӧ юлысь кузьтасӧ Миссури йывсянь да Миссисипи ю вомӧдз, то Миссисипи-Миссури ю лоӧ му шар вылын медся кузь юӧн (7000 км гӧгӧр). Но джуджда сертиыс сійӧ ёна сетчӧ экваторбердса регионъясса гырысь юяслы — Шӧр Африкаын Конголы, Лунвыв Америкаын Амазонкалы. Миссисипилӧн ва тшупӧдыс во чӧжнас ёна вежласьӧ. Юас медся уна ваыс тулыснас, кор сійӧ босьтӧ васӧ шыльыдінса лым сылӧмысь. Но мукӧддырйи и гожся зэръяс бӧрын ойдлывлӧ: Миссисипи да сылӧн вожъясыс петӧны вадоръяссьыс да ойдӧдӧны паськыд эрдъяс — муяс, сиктъяс да весиг каръяс. Миссисипи нуӧ аслас ванас уна нюйт да кывтыдас артмӧдӧ діяс да ляпкыдінъяс, кодъяс падмӧдӧны ветлыны суднояслы, а ю вомас артмӧдӧ ыджыд дельта, коді ылӧ петӧ Мексика куръяӧ.

Гырысь да уна ваа юяс усьӧны Войвыв Йиа океанӧ; тӧвнас найӧ дыр кежлӧ кынмывлӧны да визувтӧны этша йӧза войвывса районъясӧд.

Лӧнь океанӧ медсясӧ усьӧны гӧраяссянь визувтысь неыджыд юяс. Лӧнь океан бассейнын тӧдчанаджык юыс — Колорадо.

Сійӧ заводитчӧ лымъя гӧраяссянь, визувтӧ платоясті, кӧні артмӧдӧны каньонъяс — сувтса стенаяса джуджыд да векньыдик потасъяс (109 рис.), да усьӧ Калифорния куръяӧ.

Войвыв Америкаын гырысь юясыс вермӧны лоны донтӧм туйӧн да энергиялӧн зэв важнӧй ӧшмосӧн. Но капиталистъяс — кӧрт туй кутысьяс — быдног торкӧны судоходство паськӧдӧмлы: найӧ пуктӧны юяс вылӧ гырысь суднояслы мунны падмӧдысь ляпкыдик посъяс, оз босьтны кӧрт туй вылӧ грузъяс, кодъясӧс вайӧмаӧсь налы ва туйӧд.

Колорадо да ӧткымын мукӧд юяс вылын эмӧсь вынйӧра электростанцияяс, но сэтшӧм гырысь гидроэлектростанцияяс, кутшӧмъясӧс кыпӧдӧны Сӧвет Союзын, Америкаын абуӧсь.

Тыяс. Войвыв Америкаын тыяс уна. Кыдзи и Европаын, найӧ куйлӧны медсясӧ материк войвыв юкӧнас.

Ыджда да тӧдчанлун сертиыс торъялӧны 5 ыджыд ты — Катыд, Мичиган, Гурон, Эри, Онтарио. Став тайӧ тыясыс шусьӧны Войвыв Америкаса Ыджыд тыясӧн. Тайӧ тыяс пӧвстысь быдӧн ыджыдджык Европаса ыджыд Ладога тыысь, а Катыд ты — му шар вылын дуб ваа медся ыджыд ты (сылӧн ыдждаыс 80 тыс. кв. км сайӧ). Тыясыс куйлӧны оз ӧтвылнаын, найӧ йитчӧмаӧсь дженьыд да зэв визув виямъясӧн (110 серп.).

Эри да Онтарио тыясӧс йитӧ Ниагара ю (пасьтаыс 1 км кымын). Сылӧн туй вылас эм 50 м судта тшупӧд, а сэсянь усьӧ зэв вына Ниагара борган. Зэв ӧдйӧ усьысь ваыс, еджыд быгъя пемыдвеж гыясыс, югыд шонді водзын ва бусъясӧн югъялысь ӧшкамӧшкаыс, — ставыс тайӧ артмӧдӧ зэв кыпыд серпас. Ниагаралысь энергиясӧ уджӧдӧны гидроэлектростанцияяс. Ыджыд тыясысь ваыс мунӧ океанӧ визув да коськӧсь уна ваа Вежа Лаврӧ ю кузя.

Суднояслы ветлӧм вылӧ Ыджыд тыяслӧн тӧдчанлуныс зэв ыджыд. Кодйӧма тані каналъяс: ӧти канал кытшовтӧ Ниагара боргансӧ, мӧд канал вӧчӧма тыясысь Атлантика океанӧ лӧсьыда петӧм могысь; таысь кындзи, тыяссӧ йитӧма каналӧн Миссисипи юкӧд.

Войвыв Америкаса Ыджыд плато вылын эмӧсь сола тыяс, кытысь ваыс некытчӧ оз пет. Тулыснас лым сылігӧн найӧ тырӧны ваӧн, а гожӧмнас ёна чинӧны ыджданас, берег доръясас паськыд полосаӧн косьмӧ сов сора ил.

Удж да могъяс.

1. Петкӧдлӧй Лӧнь, Атлантика да Войвыв Йиа океанса бассейнъяс костысь ва юкан визьяссӧ.
2. Контур карта вылӧ гижӧй Войвыв Америкаса юяслысь да тыяслысь нимъяссӧ.
3. Орччаӧдӧй Катыд да Байкал тыяс; мый боксянь Катыд ты панйӧ Байкалӧс, мый боксянь сетчӧ сылы?