Тропикдорса васӧд вӧръяслӧн зона. Тропикдорса васӧд вӧръяс босьтӧны ставнас Амазонкаа паськыд увтас, а сідзжӧ материклысь мыйтакӧ войвыв да асыввыв вадор мусӧ. Амазонкаа увтасын, кодӧс вомӧналӧ экватор, во гӧгӧр температураыс ӧткодь да вылын (26° гӧгӧр шоныд). Пассатъяс вайӧны татчӧ Атлантика океансянь уна енэжва, коді торйӧн нин уна усьӧ Амазонкаа увтаслӧн рытыввыв юкӧнас, васӧд тӧвъяссӧ кутысь Андъяс дорын. Та вӧсна Амазонкаа увстас рытыввыв юкӧнын вӧрыс сукджык да пашкырджык асыввылын серти.

Экваторбердса Амазонка вӧръясын поводдяыс век пӧшти ӧткодь и став лунъясыс ӧткодьӧсь ӧта-мӧдныскӧд. Водз асывнас шонді петӧм бӧрын енэжыс векджык кымӧртӧм, термометр петкӧдлӧ 22–23°. Лысва войтъяс зэв ӧдйӧ косьмӧны жар шонді югӧръяс улын; шондіыс зэв ӧдйӧ кыпӧдчӧ енэжӧ да воӧ зенитӧдз. Став вӧр-ваыс кыпыда лолалӧ, пуяс вылын петӧны том коръяс. Вочасӧн жарыс содӧ да кык час лунӧ кымын воӧ 33–34°-ӧдз. Лоӧ терпитны вермытӧм, пӧдтан жар. Пу коръяс, кодъяс асывнас вӧліны сэтшӧм вежӧсь да улисӧсь, нярмӧны да ӧшӧдчӧны увлань. Лэбачьяслӧн да зверъяслӧн шыясыс оз кывны. Но вот асыввылын заводитӧны чукӧрмыны юра кымӧръяс. Енэжыс пемдӧ, кымӧръяс вочасӧн тупкӧны шондісӧ. Зэв вына тӧвныр пуяслысь йывъяссӧ копрӧдлігтыр лэбыштіс вӧрті. Югъялӧ синтӧ ёран чардби, пельтӧ чунӧдана косялас енэжсӧ гым, и заводитчӧ зэв ён, но ӧдйӧ помасьысь сувтса зэр. Став вӧр-ваыс ыркалыштӧ да ловзьӧ. Сӧмын тӧлӧн орӧдӧм дзоридзьяслӧн синбордъясыс да коръясыс чукӧръясӧн туплясьӧны пуяс улын. Сэсся шондіыс ӧдйӧ лэччӧ енэжтас сайӧ да пуксьӧ улис, шоныд да пӧдтана вой.

Во чӧж вӧрын дугдывтӧг дзоридзалӧны быдмӧгъяс, кисьмӧны налӧн плодъясыс да вежсьӧны коръясыс. Пуяслӧн коръясыс шензьымӧн югыдвежӧсь. Сук веж пуяс пӧвстын дзоридзьясыс пӧшти оз тыдавны. Пуяс улын пемыд, васӧд да шуштӧм, му вылас куйлӧны сісьмысь пучӧръяс да увъяс.

Пуясыс быдмӧны вӧрас некымын ярусӧн. Вылӧ кыпӧдчӧмаӧсь гигант ыджда фикусъяс, ӧрек сетысь пара пу да джуджыд пучӧръяса пальмаяс. Улынджык быдмӧны уна каучук пуяс, ляпкыдик пальмаяс да шоколад пу, либӧ какао; сылӧн дзоридзьясыс да плодъясыс абу увъяс вылас, а пучӧр вылас. Пуяссӧ гартлӧмаӧсь лианаяс, тані уна орхидея. Медся улын быдмӧны лудіктурунъяс, а ваын, куръяясын, быдмӧ виктория-регия, кодлӧн коръясыс зэв гырысьӧсь да вомӧнногыс овлӧны 2 м-ӧдз (125 серп.).

Кор Амазонка да сылӧн вожъяс ойдлӧны, сэки ваыс волӧ ӧткымынлаӧ вӧрӧ; а мукӧдлаысь ваыс оз ямлы вонас некымын тӧлысь чӧж. Андъяс пӧкатъясын сулалӧ васӧд гӧравыв вӧр, кӧні быдмӧны пальмаяс, хина пуяс; тані торйӧн нин уна пу сяма лудіктурунъяс.

Сук веж вӧръясысь пӧшти он аддзы пемӧсъясӧс, кодъяс эськӧ абу бура ладмӧдчӧмаӧсь вӧрын олӧм вылӧ. Унаӧн на пиысь олӧны пуяс вылын. Найӧ кузь ён бӧжаӧсь, код отсӧгӧн кутчысьӧны пу увъясӧ. Зэв уна да унапӧлӧс эм ён бӧжа ӧблезянаяс. На пӧвстысь ёна торъялӧны гырысь пон ыджда равзачьяс, кодъяс асывъяснас да рытъяснас тыртӧны вӧрсӧ асланыс лёкысь горзӧмӧн. Пу увъяс вылын увланьӧ мышкӧн ӧшалӧны ньӧжмыд руньӧяс, кодъяс сёйӧны пуяс вылысь коръяссӧ да плодъяссӧ. Котсёйысьяс асланыс кузь сибдан кывйӧн кыйӧны да сёйӧны тані лыдтӧм кодзувкотъясӧс да термитъясӧс. Турун сёйысь пемӧсъяс пӧвстысь паныдасьлӧны тапиръяс. Яйвыв олысьяс пӧвстысь зэв уна тані ягуаръяс, кодъяс бура ветлӧдлӧны пуяс вывті; сера рӧмыс вӧчӧ найӧс сук коръяс пӧвстын омӧля тӧдчанаӧн.

Юясын олӧны измышкаяс да татчӧс крокодилъяс, кодъяс ыджда сертиыс лоӧны ичӧтджыкӧсь Африкаса крокодилъясысь; кыйяс пӧвстысь — удав, коді кузьтанас овлӧ 9 метрӧдз. Вывті уна тані быдсяма лэбачьяс, медсясӧ попугайяс да зэв посньыдик колибрияс, а сідзжӧ зэв югыд рӧма гырысь бобувъяс.

Амазонка вӧръясын йӧзыс овмӧдчӧмаӧсь Африкаса вӧръясын серти зэв шоча. Пыдын, вӧръяс пытшкын, олӧны индеечьяслӧн племяяс. Налӧн керкаясыс векджык овлӧны сваяяс вылын. Индеечьяс узьлӧны кыӧм гамакъясын. Оружие пыдди налӧн лоӧны кузь трубкаяс, кодъясысь пӧлялӧмӧн лэдзалӧны кокньыдик яда ньӧвъяс. Индеечьяс вӧралӧны, чери кыйӧны, чукӧртӧны сёйны шогмана быдмӧгъяс, а сідзжӧ му вӧдитӧны; ӧдйӧ быдмысь тропикдорса быдмӧгъяса мутшкӧсьяс пӧвстын, зэв ыджыд уджӧн весалӧм ичӧтик му юкӧнъяс вылын вӧдитӧны маниок, кукуруза, бананъяс. Пуктӧм быдмӧгъясысь кындзи, ӧдйӧ быдмӧны быдсяма ёг турунъяс. Муяс вылӧ уськӧдчывлӧны лэбач чукӧръяс, войясын уськӧдчывлӧны вӧлявыв пемӧсъяс, и олысьяслы век лоӧ видзны кӧдзаяссӧ тайӧ му тшыкӧдысьяссьыс.

Атлантика океанбердса асыввыв вадор пӧлӧн тропикдорса вӧръясыс уналаын воштісны ассьыныс важся ас кеж быдман пертассӧ, и на пыдди ӧні лоины унапӧлӧс лунвыв быдмӧгъяслӧн плантацияяс (торйӧн нин Бразилия гӧравыв асыв-лунвылын копей). Тайӧ плантацияясыс гырысь помещикъяс киын (126 серп.).

Саваннаяс. Тропикдорса васӧд вӧръяс зонасянь кыкнанладорбокас, экваторсянь ылынджык, лоӧны саваннаяс. Тані абу сэтшӧм вежсьывтӧм васӧдлуныс, кутшӧм тропикдорса вӧрын, и вонас ёна торъялӧны кос да зэра пӧраяс. Саванна зонаын быдмӧны кузь чорыд коръяса уна сикас турунъяс, кодъяс вевттьысьӧмаӧсь воск слӧйӧн. Пуясыс быдмӧны ӧта-мӧдсьыс ылын торъя чукӧръясӧн да ёнасӧ абу кузьӧсь. Медсясӧ тані быдмӧны ӧткымын сикас пальмаяс да кактусъяс, миртъяс да мимозаяс (127 рис.).

Саваннаяс босьтӧны Ориноко юпӧлӧнса увтас, кӧні найӧ шусьӧны льяноясӧн («льяно» — шыльыдін), да Бразилия гӧравывлысь ыджыдджык юкӧнсӧ, кӧні найӧ шусьӧны кампоясӧн («кампо» — ыб, гӧран му).

Бразилия гӧравыв асыввылын сулалӧны шочиник вӧръяс, кӧні кос кадӧ пуяссьыс гылавлӧны коръясыс. Тані быдмӧны кактусъяс, сюръя кодь йӧвпу да бӧчка сяма пучӧръяса пуяс, кӧні чукӧрмӧ ва запас. Бразилияса гӧравыв лунвылын Парана ю да океан костын сулалӧны лыска араукария пуясысь саваннаса вӧръяс. Тайӧ вӧръясас шочиника сулалысь пуяскостса местаясыс тупкысьӧмаӧсь сук турунӧн, а посни пуяс да кустъяс костысь позьӧ аддзыны матэ пу, коді сетӧ татчӧс тшай.

Америкаса саваннаясын песӧсуловыс ёна гӧльджык Африкса саваннаясын серти, и турун сёйысь гырысь пемӧсъяс тані абуӧсь. Олӧны тані посньыдик пекари — вӧлявыв порсьяс. Пемдӧм бӧрын аслас позъясысь петӧны бронямышкаяс; налӧн мыш выланыс эм чорыд панцыр, найӧ ён лапаясаӧсь да кузь гыжъяӧсь, медым кодйыны му. Яй сёйысьяс лыдысь, ягуар кындзи, восьса туруна местаясын паныдасьлӧны пумаяс (либӧ Америкаса лев, 129 серп.).

Лунвыв Америкаса саваннаясын йӧзыс шоч да медсясӧ олӧны скӧт видзӧм помысь. Европаысь татчӧ вӧлі вайӧма гортса скӧт. Скӧтлӧн гырысь стадаяс ветлӧдлӧны ӧні татчӧс помещикъяс киподувса зэв паськыд муясын.

Уджъяс.

1. Орччаӧдӧй Лунвыв Америкаысь да Африкаысь тропикдорса васӧд вӧръяс (кыдзи найӧ куйлӧны, кутшӧм ывлавыв аслыспӧлӧслунъясыс да йӧзыс) да индӧй, мыйӧн ӧткодьӧсь да мыйӧн торъялӧны. Висьталӧй, мыйӧн ӧткодьӧсь да мыйӧн торъялӧны Лунвыв Амеркаса да Африкаса саваннаяс. 2. Пасйӧй контур карта вылӧ Лунвыв Америкаса тропикдор вӧръяслысь да саваннаяслысь зонаяс.