Степъяс. Саваннаяс лунвывлань вочасӧн вуджӧны шӧркоддьӧм вӧньса степъясӧ.

Степ, либӧ сідз шусяна пампа, босьтӧ Ла-Платаа увтаслысь лунвыв юкӧнсӧ, Парана ю кывтыдас визувтӧм пӧлӧн. Сэні климатыс шоныд, тӧвся шӧркодь температураыс 10° гӧгӧр шоныд. Но лунвывсянь тшӧкыда пӧльтӧны кӧдзыд да кос тӧвъяс, кодъяс зэв ӧдйӧ чинтӧны температурасӧ. Быдмӧны тані ковыль, пампаса турун да мукӧд турунъяс. Увтасінъясын кӧнсюрӧ паныдасьлӧны камыша нюръяс. Пемӧсъяс пиысь тані зэв уна гыджгун.

Юяс да тыяс вадор пӧлӧн олӧ зэв дона куа нутрия (либӧ нюрвывса мой). Сійӧс татысь вӧлі вайӧма Сӧвет Союзӧ; миянын сійӧ ӧдйӧ паськалӧ. Йӧзтӧминъясын кӧнсюрӧ паныдасьлывлӧ нанду страус да гӧрбтӧм ичӧтик верблюд кодь турун сёйысь пемӧс гуанако, яйвыв олысьяс пиысь — пума, ыж стадаяслӧн вӧрӧг.

Степъяслысь ыджыдджык юкӧнсӧ гӧрӧма да пӧртӧма шобді да кукуруза муясӧ. Уналаын видзӧны гырысь скӧтъяслысь да ыжъяслысь стадаяс. Степъясын эмӧсь помещикъяслӧн гырысь именньӧяс, кӧні муыс некымын тысяча гектар. Уджалӧны тайӧ именньӧясас батракъяс. Мыйкӧ мында мусӧ кӧртмалӧны Европаысь воӧм йӧзыс.

Рытыввылын Андылань матынджык да лунвылын куйлӧны кос степъяс да джынвыйӧ овтӧминъяс. Сэні шочиника быдмӧны турун да чуткасьысь кустарникъяс. Ляпкыдик быдмӧгъясыс тшӧкыда артмӧдӧны сэтшӧм чорыд «юрлӧсъяс», мый весиг вӧвъяслӧн кок туйясыс оз тӧдчыны. Тайӧ местаясас йӧзыс этша, и тані ёна унджык колисны вӧлявыв степса пемӧсъяс пампаын серти.

Лӧнь океанбердса вадор муяс. Лунвыв Америка войвылын Лӧнь океан берег пӧлӧн сулалӧны тропикдорса васӧд вӧръяс. Экваторсянь лунвылынджык енэжваяс ёна чинӧны, и сэні заводитчӧ кос полоса.

Лунвыв тропик дорын, океан вадорын, куйлӧ Атакама овтӧмин (131 серп.). Тані океанті мунӧ кӧдзыд визув, та вӧсна гожӧмыс Атакамаын абу жар и воын торъя кадӧ температураыс оз ёна вежлась. Атакамаын пӧшти ньӧти оз зэрлы, ӧткымын воясӧ оз усьлы весиг зэр войт, но зато тшӧкыда овлӧны сук руяс. Кос поводдя вӧснаыс пемӧсъяслӧн шойясыс тані косьмӧны да некымын воясӧн оз сісьмыны. Кӧнсюрӧ паныдасьлӧны кактусъяс да мимозаяс, увтасінъясын быдмӧны совтурунъяс. Атакамаын перйӧны селитра да ыргӧн руда.

Атакамасянь лунвылынджык, Лӧнь океан вадорын, енэжваяс усьлӧны век унджык и унджык, и тані куйлӧ век веж тропикувса быдмӧгъяса мутас.

Дзик лунвыв вадор муас океансянь пӧльтӧны вына тӧвъяс, кодъяс тшӧкыда пӧрлӧны бушколӧ; та дырйи зэв дыр зэрӧ. Тані век сулалӧ уль руа лёк поводдя. Климатыс тайӧ вадор муас саридзвывса, гожӧмыс зэв ыркыд, а тӧлыс небыд (температураыс 0°-ысь вылынджык). Андъяс пӧкатъясын быдмӧ сук коръя да сора вӧр, кӧні эмӧсь зэв гырысь пуяс, уна лудігтурун да нитш. Вӧръястіыс гӧра пӧкатъясӧд писькӧдӧны аслыныс туй гӧравыв киссян йияс, кодъяс лэччӧны чуклясьысь саридз куръяясӧ (фьордъясӧ). Тайӧ васӧд вӧръяса мутасас пӧшти некод оз ов.

Джуджыд гӧраяса мутас Андъяс. Андъясын ывлавылыс зэв аслыспӧлӧс. Сы вӧсна, мый сійӧ сулалӧ океан веркӧссянь зэв вылын, тані ыркыд, но сійӧ жӧ кадӧ сы вӧсна, мый сійӧ матын экваторсянь, температураыс во чӧжнас омӧля вежласьӧ. Гӧракостса джуджыд платоясын во гӧгӧр овлӧ шӧркодя 8–12° кымын шоныд. Но век жӧ поводдяыс тані ёна вежласьӧ. То шондіыс ёна шонтӧ, то заводитӧ пӧльтны зэв кӧдзыд тӧв, коді вайӧ зэр либӧ лым. Унаысь овлывлӧны гымалӧмӧн зэв вына бушковъяс да лымъя пургаяс. Мукӧддырйи йи кодь кӧдзыд руяс дзикӧдз вевттьӧны интассӧ. Температураыс зэв абу ӧткодь: шонді водзын зэв жар, а гож сайын, торйӧн нин войнас, зэв кӧдзыд. Тані куйлӧны джуджыд гӧравывса степъяс да джынвыйӧ овтӧминъяс, кӧні быдмӧны чорыд турунъяс, сира кустарникъяс да юрлӧс кодь быдмӧгъяс. Уна тані сола тыяс. 4,5 км-ысь вылынджык да некор сывлытӧм лымйӧдз кыпалӧны куш кыртаяс, кӧні пӧшти нинӧм оз быдмы.

Андъясын олӧны турун сёйысь пемӧсъяс — гуанако да ёна ичӧтджык вигонь. Зэв вылын гӧраясын олӧны гыджгунъяс — шиншиллаяс, кодъяслӧн куыс зэв дона. Лэбачьяс пӧвстысь тані олӧ зэв ыджыд кондор, кодлӧн бордъясыс шевгӧдӧмнас лоӧны 2,75 м пасьта.

Андъясса гӧравыв мутасын климатыс дзоньвидзаджык увтасвывса жар васӧд климат серти. Тані важысянь олӧны вель уна йӧз. Тайӧ местаясас медводз пондісны вӧдитны картупель, кодӧс Америкаӧс восьтӧм бӧрын недыр мысти вӧлі вайӧма Европаӧ. Гӧраясын перйӧны уна металлысь рудаяс — ыргӧнлысь, озысьлысь да мукӧдъяслысь. Руда перъянінъясыс АӦШ-са капиталистъяс киын, кодъяс зэв чорыда нартитӧны сэтчӧс олысьяссӧ.

Удж да могъяс.

1. Тӧдмалӧй мусерпас серти (124 серп.), кыдзи вежсьӧ Лӧнь океан вадор пӧлӧн Лунвыв Америкалӧн вӧр-ваыс войвывсянь лунвылӧ. 2. Мыйӧн гӧгӧрвоӧдны сійӧс, мый Атакама овтӧмин артмӧма дзик океан бердас? 3. Сы серти, мый гижӧма велӧдан небӧгын, да тіян картаяс серти висьталӧй Ла-Платаа увтаслысь вӧр-васӧ. 4. Пасъялӧй контур карта вылӧ Лунвыв Америкалысь став вӧр-ва зонаяссӧ.