Америкаын первой олісны индеечьяс. Найӧ Азияысь воӧм йӧз, вермас лоны и Ыджыд океанса діяс вылысь. Сёрӧнджык воысь йӧзӧн лоӧны ылі войвывса эскимосъяс. ХVІ нэмсянь заводитӧны овмӧдчыны еджыд расаа племяяс, кодъяс регыдӧн вежисны Америкаын олысь йӧзлысь тэчассӧ. Торъя нин ӧдйӧн овмӧдчисны Войвыв Америкаӧ, кӧдзыд климатыс европеечьяслы бура лӧсяліс. Кызвын йӧзнас тані лоӧны англосаксъяс, мӧдарӧ кӧ шуны, англичана да шотландечьяс. Эмӧсь сідзжӧ и ирландечьяс, немечьяс, скандинавъяс, славяна, но ыджыдалан кывйыс — англичан кыв.

Шӧр да Лунвыв Америка, кӧні олӧны роман да латин племяяс, котыртчӧ Романа, либӧ Латыня ним улӧ.

Овмӧдчысь йӧз пӧшти дзикӧдз бырӧдісны Войвыв Америкаса индеечьясӧс. Мукӧдсӧ вайӧдісны тшыг кулӧмӧдз, вӧтлалісны найӧн овмӧдӧм муяс вылысь, а кодъясӧс и веськыда зверъясӧс моз виалісны. Латыня Америкаын, торъя нин жар полосаын паныдасьлӧны дзик индееч войтыр, а мукӧдлаын сідзжӧ паныдасьлӧны метисъяс *. Индеечьяс уналаын на лоӧны кызвын олысьясӧн.

* Еджыдъяскӧд помесь.

ХVІ нэм шӧрсянь ыджыд поместьӧяслӧн кӧзяева, еджыдъяс Вест-Индияын, Войвыв Америка лунвылын да Лунвыв Америкаын плантацияяс вылын уджӧдӧм могысь кутісны вайны веръясӧс — Рытыввыв Африкаысь негръясӧс. Найӧс вӧлі вайӧны сё сюрсъясӧн, вайӧм йӧз уджаліганыс ёна кулалісны. Сӧмын ХІХ нэм мӧд джынъяс вӧлі дугӧдӧма веръясӧн вузасьӧм да мездісны веръясӧс, но негръясӧс Америкаын и ӧні на увтыртӧны да видзӧны джынвыйӧ веръясӧс моз. Линч судӧн судитӧм, либӧ звер ногӧн ас суд, лӧжысь мыжалӧм кузя негрӧс казнитӧм — тайӧ век овлантор англосакс Америкаын.

Китаечьясӧс да японечьясӧс ӧні Америкаӧ ни ӧти оз лэдзны, но неунаыссӧ эм.

Кыкнан Америкаас олӧ 240 млн. морт. Та пиысь еджыдъяс вылӧ воӧ ⅔ гӧгӧр, негръяс вылӧ — ⅙-ысь неуна унджык да ⅙-ысь неуна этшаджык индеечьяс да метисъяс пай вылӧ. Кымынкӧ дас сюрс морт лоӧ китаечьяс да японечьяс вылӧ, кымынкӧ сюрс — эскимосъяс вылӧ.

Америкаын олысь йӧзлӧн шӧр топыдлуныс 1 кв. км вылӧ лоӧ 6 мортысь этшаджык. Сӧмын Войвыв Америкаын Атлантика океан дорын 45-ӧд да 40-ӧд в. ш. костын олысьыс 1 кв. км вылӧ воӧ 100 мортысь уна. Лунвылын океан берегӧд водзланьӧд да Ыджыд тыяссянь паськыд полосаӧн лунвывланьӧ мунысь муясын олысьяс 1 кв. км вылӧ воӧ 25 мортысь унджыкӧн. Асыввылын сёӧд меридианӧдз да 50-ӧд параллельӧдз войвылын олысьыс 1 кв. км вылӧ воӧ 10 мортысь унджык. Став тайгаын, тундраын да кос мутасын олысьыс 1 кв. км вылӧ воӧ 1 мортысь этшаджык. Лунвыв Америкаын материк джынсьыс ыджыдджык местаын, а именнӧ Оринокоа да Амазонкаа увтасінъясын да кос лунвылын 1 кв. км вылӧ олысьыс воӧ 1 мортысь этшаджык. Медтшӧкыд олысьыс океан вадор пӧлӧн Амазонка ю вомсянь Ла-Платаӧдз.

Войвыв Америкалӧн кызвын юкӧныс пӧшти юксьӧ шӧри Канада да Войвыв Америкаса Ӧтувтчӧм Штатъяс (дженьыда шусьӧ ВАӦШ) костӧд. ВАӦШ — «медшӧр канму капитализмлӧн» — тадзи шуліс Сталин. Капитализм ӧдйӧн быдмис, а сэсся заводитіс сісьмыны да воис кризисӧ. Тайӧ торъясыс тані тӧдчӧ медся ёна.

ВАӦШ перйис юрнуӧдана позиция Америкаын да босьтіс ас кипод улас (зависимосьт улӧ) Шӧр да Лунвыв Америкаса республикаясӧс.

Канада — ачыс аснас веськӧдлысь колония, либӧ доминион Англиялӧн. Сысянь асыввылын, ді вылын да Лабрадор кӧдж войвыв вадор пӧлӧн, эм неыджыд доминион — Ньюфаундленд. Тӧргуйтӧмыс, а мыйкӧ мында и индустрияыс Канадалӧн бура уна, ВАӦШ капиталистъяс киын. Войвыв Америка лунвывладорын эм ыджданас шӧркодь ӧти канму-республика, Мексика, да 6 посньыдик республикаяс йитвежын. Вест-Индия діяс вылын 3 республика *. Тайӧ став республикаас кӧзяиналӧ ВАӦШ, кыдзи ас киподувса колонияясын. Мексика капиталистъяслы колана ас мусирнас, Панама — ас канала полосанас, коді ВАӦШ-лӧн. Мукӧдъясыс — асланыс сакар тростникӧн, копейӧн, бананъясӧн, табакӧн.

(*) Куба да кык республика — Гаити ді вылын: негръяслӧн Гаити да мулатъяслӧн — Доминикана (мулатъясыс — негръяслӧн еджыдъяскӧд сорас).

Лунвыв Америкаын кутшӧмкӧ асшӧрлун эм Бразилиялӧн, коді босьтӧ Лунвыв Америкалысь джын мутассӧ, Аргентина да Уругвай, сідзжӧ Чили. Сэнъясын мунӧ кось Англияса да Америкаса капиталистъяслӧн. Тайӧ вӧсна ӧнӧдз на ВАӦШ найӧс ас кипод улас дзикӧдзсӧ босьтны эз вермы.

Бразилия — став мир пасьта копейӧн медозыр канму. Аргентина Уругвайкӧд — став мирлы маис, шобді, яй да вурун вузалысь канму. Чилиын зэв уна селитра. Мукӧд республикаяс Лунвыв Америкаын * дзоньнас ВАӦШ кипод улынӧсь. Найӧс пӧртӧмаӧсь ВАӦШ-лысь вӧчасъяс ньӧбалысьясӧ да сылы нерп, ыргӧн, озысь, бананъяс, какао, копей, тростникса сахар сетысьясӧ.

(*) Колумбия, Венесуэла, Эквадор, Перу, Боливия да Парагвай.