Олысь котырлӧн топыдлун да лыд. Америкаын став олысьыс 363 млн. морт, на лыдысь 239 млн. воӧ Войвыв Америка вылӧ (Вест-Индиякӧд ӧтлаын) да 124 млн. морт Лунвыв Америка вылӧ. Мутас серти Америка пӧшти ӧткодь Азиякӧд, но йӧз лыд серти сійӧ нёль пӧв ичӧтджык сыысь.

Америкаын йӧзлӧн шӧркодь топыдлуныс 1 кв. км вылӧ воӧ 8 морт, но Войвыв Америкаӧ йӧзыс овмӧдчӧма Лунвыв серти ёнджыка.

Зэв этша йӧзыс Гренландия да Войвыв Америкаса мукӧд полюсдорса діяс вылын; ӧткымын діяс вылын йӧзыс ньӧти абу.

Шоча овмӧдчӧмаӧсь йӧзыс сідзжӧ материклӧн став войвыв юкӧнас, кӧні куйлӧ тундра да тайга, да рытыввылас аслас кос платояснас.

Лунвыв Америкаын вывті этша овмӧдчӧмаӧсь материкшӧрса юкӧнъясӧ — Амазонкаа увтасӧ да Бразилия гӧравылӧ, кытчӧ зэв сьӧкыд веськавны, а сідзжӧ лунвывса овтӧминъясӧ. Ёна сукджыка овмӧдчӧмаӧсь йӧзыс Войвыв Америка асыввылӧ (Атлантика океан, Ыджыд тыяс да Мексика куръя костӧ), Вест-Индияӧ да Лунвыв Америкаын Атлантика вадорса ӧткымын местаясӧ (132 да 133 серп.).

Олысь котырлӧн тэчас. Аслас тэчас сертиыс Америкалӧн олысь котырыс зэв абу ӧткодь.

Вужвойтырӧн Америкаын лоӧны индеечьяс, кодъяслӧн кучикыс вижов перкаль рӧма (134 серп.). Европаса асулалысьяс звер ногӧн бырӧдісны найӧс, торйӧн нин Войвыв Америкаын; тані найӧ колисны сӧмын войвылас, тундраын да тайгаын, да рытыввылас кос платояс вылын. Лунвыв Америкаын индеечьяс колисны унджыкӧн. Найӧ олӧны Андъяс мутасын, Амазонкаа увтасын да Бразилия гӧравыв рытыввылын.

Войвыв Америкаын вужвойтырӧн лоӧны сідзжӧ этша лыда эскимосъяс. Найӧ кыйӧны саридз зверъясӧс (тюленьясӧс, моржъясӧс). Эскимосъяс олӧны Войвыв Йиа океан вадор пӧлӧн да Гренландия лунвыв вадор пӧлӧн.

Америкаын олӧ 15 миллионысь унджык негр. Найӧс татчӧ вӧлі вайӧма Африкаысь кыдзи веръясӧс. Кӧть негръяс ӧні оланпас серти лыддьыссьӧны мездӧмаӧн, но збыльвылассӧ налысь инӧдъяссӧ ёна дзескӧдӧма. Негръяс медсясӧ олӧны Войвыв Америка асыв-лунвылын Миссисипи ю пӧлӧн, Вест-Индия діяс вылын да Лунвыв Америка асыв-войвыв вадоръяс пӧлӧн. Найӧ уджалӧны хлопчатник, табак да сакара тростник вӧдитан плантацияясын кыдзи батракъяс либӧ посньыдик арендатор-издольщикъяс (кодъяс мынтӧны асланыс кӧзяин-помещиклы урожайсьыс юкӧн).

Америкаын ӧні олысь унджык йӧзыс — Европаса быдсикас канмуясысь воӧмаяслӧн йылӧмыс. Европаса асулалысьяс мырддявлісны муяссӧ индиан племяяслысь да нарт улӧ босьтлісны либӧ бырӧдавлісны индеечьясӧс.

Таысь кындзи, Америкаын эм уна лыда йӧз, коді артмӧма индеечьяскӧд да негръяскӧд европеечьяслӧн ӧтлаасьӧмысь. Европеечьяслӧн да индеечьяслӧн йылӧмыс шусьӧны тані метисъясӧн, а европеечьяслӧн да негръяслӧн йылӧмыс — мулатъясӧн.

Олысь котыр тэчас сертиыс Войвыв Америка ёна торъялӧ Лунвыв Америкаысь. Войвыв Америкаын унджык олысьясыс воӧмаӧсь Войвыв да Шӧр Европаысь (англичана, ирландечьяс, прансузъяс, немечьяс, еврейяс, полякъяс, а сідзжӧ украинечьяс, кодъяс татчӧ воӧмаӧсь революцияӧдз на). Йӧзыс сёрнитӧ англичан кыв вылын (Вежа Лаврӧ ю кывтыдын — прансуз кыв вылын). Индеечьяс да метисъяс тані этшаӧнӧсь.

Войвыв Америка лунвылын, Мексика платосянь да Вест-Индиясянь, да став Лунвывй Америкаын олысь котырлӧн тэчасыс мӧд нин.

Тайӧ муяссӧ медводдза асулалысьясӧн да мырддялысьясӧн вӧліны лунвывса европеечьяс — испанечьяс да португалъяс; бӧрынджык татчӧ овмӧдчалісны итальянечьяс, немечьяс да мукӧд канмуясысь петӧм йӧз. Тані ыджыдалӧ испан кыв, а Бразилия гӧравылын — португал. Олысь котырлысь зэв ыджыд юкӧн босьтӧны метисъяс, уналаын колисны индеечьяс. Америкалысь тайӧ юкӧнсӧ мукӧддырйи шуӧны Латыня Америкаӧн, сы вӧсна мый испан да португал кывъяс артмисны латынь кыв подув вылын, код вылын сёрнитлісны Важъя Римын.

Удж да могъяс.

1. Орччаӧдӧй йӧз йылысь карта Войвыв да Лунвыв Америкаса вӧр-ва зонаяс картаяскӧд (112 да 124 серп.) да висьталӧй, кутшӧм зонаясын олысь котырыс торйӧн нин шоч. 2. Кутшӧм зонаясын медсясӧ олӧны индеечьяс, кутшӧмын негръяс?