Карта серти удж.
1. Петкӧдлӧй глобус вылын да мусярджынъяс карта вылын Азия. Кутшӧм мусярджынйын куйлӧ Азия — войвыв али лунвыв мусярджынйын, асыввыв али рытыввыв мусярджынйын? Кутшӧм океанъяс мыськалӧны Азиялысь вадоръяссӧ? 2. Восьтӧй Азиялысь карта (велӧдан небӧг дінӧ содтӧдысь либӧ V да VІ классъяслы атласысь). Тайӧ картаыслысь масштабсӧ орччадӧй Европа карталӧн масштабкӧд. Орччаӧдӧй Каспи да Сьӧд саридзьяслысь ыдждасӧ кыкнан карта вылысь. Кутшӧма эськӧ ыдждіс Азиялӧн мусерпасыс, сылӧн кӧ вӧлі сійӧ жӧ масштабыс, кутшӧм и Европа карталӧн?

Азиялӧн мувыв куйланін да ыджда. Азия — медся ыджыд му юкӧн. Сылӧн мутасыс 43,5 млн. кв. км, мӧд ногӧн кӧ, став мувывса косінлӧн коймӧд юкӧнсьыс неуна ичӧтджык. Азия нёльпӧв ыджыдджык Европаысь.

Азияӧс быд боксянь мыськалӧны нёль океан. Рытыввылын да рытыв-лунвылын Азия куйлӧ орччӧн мукӧд му юкӧнъяскӧд — Европакӧд да Африкакӧд. Азия да тайӧ му юкӧнъяс костӧд нуӧдӧны мӧвпыштӧм вежтасъяс. Кыдзи вӧлі нин висьталӧма, Европаӧс да Азияӧс торйӧдӧны Урал гӧраясӧд, Урал юӧд, Каспи саридзӧд да Кавказ гӧраясӧд.

Азия да Африка костын вежтассӧ нуӧдӧны тайӧ му юкӧнъяссӧ ӧтлаалысь Суэц йитвежӧд, сы вылын кодйӧм Суэц канава кузя.

Асыв-войвылын Азия воӧ матӧдз Америкаса рытыв-войвыв берегъяс дорӧ, торъялӧ Америкаысь ляпкыд Беринг вискӧн (пасьтаыс 85 км).

Азия вадоръяслӧн вундассьӧм. Азиялӧн вадоръясыс абу сэтшӧм ёна вундассьӧмаӧсь, кыдзи Европалӧн вадоръясыс: Азияын абуӧсь пытшкӧсса саридзьяс, кодъяс пыдӧ пырӧны материкӧ. Та вӧсна Азия шӧрын эмӧсь местаяс, кодъяс куйлӧны саридзсянь ылынджык Европаын серти (2500 км ылнаын). Но век жӧ Азияын эм уна кӧдж, кодъяс петӧны Азияӧс кытшалысь саридзьясӧ да океанъясӧ.

Азия войвыв вадорын меститчӧмаӧсь Ямал да Таймыр кӧджъяс. Таймыр вылын — Евразия материклӧн медся войвыв помыс — Челюскин нӧрыс; сійӧ шусьӧ штурман Семён Челюскин — Ыджыд Войвыв экспедицияӧн ветлысь нимӧн. Тайӧ роч экспедицияыс XVІІІ нэмлӧн воддза джынйын туяліс да пасйис карта вылӧ миян канмулысь сійӧ кадӧдз тӧдмавтӧм войвыв вадор муяссӧ. Челюскин медводдзаӧн тӧдмаліс материклӧн медся войвыв чутлысь куйланінсӧ.

Асыв-войвылын, Войвыв Йиа океанса да Лӧнь океанса саридзьяс костын, петӧ Чукотка кӧдж. Азия асыввылын эм ыджыд Камчатка кӧдж. Лунвылынджык — Корея кӧдж.

Медся гырысь кӧджъясыс куйлӧны Азия лунвылын. Тані куим кӧдж: асыв-лунвылын Индокитай, сысянь рытывланьын ыджыд куимпельӧсаӧн петӧ Индия океанӧ Индостан кӧдж да рытыв-лунвылын куйлӧ Азияса кӧджъяс лыдысь медся ыджыдыс — Аравия (куимпӧв да джын ыджыдджык Скандинавия кӧджысь, коді Европаса кӧджъяс пиысь медся ыджыд).

Аравиясянь рытыв-войвылын, Мушӧр да Сьӧд саридзьяс костын, куйлӧ Ичӧт Азия кӧдж.

Упражнениеяс да задачаяс.

1. Корсьӧй Азиялысь ылі войвывса материк чутсӧ — Челюскин нӧрыс да ылі лунвывса чутсӧ — Пиай нӧрыс. Тӧдмалӧй тайӧ чутъясыслысь географияса широтасӧ да арталӧй, широталӧн кымын градус вылӧ нюжӧдчӧма Азия войвывсянь лунвылӧ. 2. Корсьӧй Азиялысь ылі рытыввывса чутсӧ — Баба нӧрыс да ылі асыввывса чутсӧ — Дежнёв нӧрыс. Тӧдмалӧй тайӧ чутъясыслысь географияса долготасӧ да арталӧй, долготалӧн кымын градус вылӧ нюжӧдчӧма Азия рытыввывсянь асыввылӧ). 3. Гижӧй контур карта вылӧ Азияса кӧджъяслысь нимъяссӧ.