Азиялӧн дзуг да неӧткодь веркӧсыс артмис мулӧн пытшкӧсса да ортсыса вынъяс кузь кад чӧж уджалӧм вӧсна.

Пытшкӧсса вынъяс уджалӧм вӧсна артмылісны кыпыд гӧра мусюръяс, му кышыс жугласис, мый вӧсна ӧтилаын кыптылісны тшӧтшыдінъяслӧн глызаяс, а мӧдлаын му кышлӧн юкӧнъяс лэччылісны увлань да артмылісны гуранъяс, кодъяс унджыкысьсӧ тырӧмаӧсь тыясӧн, куйлӧны кӧ найӧ материк пытшкын, либӧ саридзьясӧн, куйлӧны кӧ материк доръясын.

Ортсыса вынъяс удж вӧсна киссисны да вочасӧн ляпкалісны гӧраяс, тырлісны ваясъясӧн гуранъяс да татшӧм ногӧн му веркӧсыс шылявліс.

Пытшкӧсса да ортсыса вынъяс уджалӧны и ӧні на. Ортсыса вынъяс уджалӧны ньӧжйӧ да вочасӧн, налӧн уджыс сӧмын уна нэм чӧжӧн ёна вежӧ му веркӧссӧ. Пытшкӧсса вынъяслӧн уджалӧмыс тыдовтчӧ вулканъяслӧн лёка ыльӧбтылӧмъясын да мувӧрӧмъясын, кодъяс овлӧны Азиялӧн разнӧй юкӧнъясын да мукӧддырйи тӧдчымӧн вежӧны му веркӧссӧ.

Азияын мувӧрӧмъяс овлан мутасъяс. Азиялӧн сійӧ местаясын, кӧні ӧні мунӧ му кыш юкӧнъяслӧн кыптӧм либӧ лэччӧм, овлӧны мувӧрӧмъяс.

Медся тшӧкыда мувӧрӧмъясыс овлӧны Азиялӧн асыввылас, Лӧнь океан вадор пӧлӧн — Курила, Мупом, Пилиппин да Зонд діяс вылын. Мупытшса жеб тувкнитчӧмъяс тані овлӧны зэв тшӧкыда, а мукӧддырйи овлӧны зэв ыджыд вына мувӧрӧмъяс. 1923ʼ воын Мупом діяс вылын мувӧрӧмӧн вӧлі жугалӧма некымын мупомса кар, бырісны уна йӧз.

Абу сэтшӧм вына, но тшӧкыда овлысь мувӧрӧмъяслӧн мӧд полоса мунӧ рытыввывсянь асыввылӧ том гӧра мусюръяс да тшӧтшыдінъяс пӧлӧн — Ичӧт Азияын, Кавказын, Иран да Азияшӧрса кыптӧдъясын.

Азияын вулкан мутасъяс. Му кышын артмӧм потасъясті да жуглӧминъясті овлӧны вулканъяслӧн ыльӧбтылӧмъяс. Му шарвывса ловъя да кусӧм вулканъяс пиысь джынсьыс унджыкыс Азияын.

Вулканъяс сувталӧмаӧсь Лӧнь океан вадор пӧлӧн да діяс вылын, кодъяс кытшалӧны Азияӧс асыввывсянь да асыв-лунвывсянь. Ловъя вулканъяс эмӧсь Камчаткаын, Курила, Мупом, Пилиппин да Зонд діяс вылын.

Камчаткаын сулалӧ му шар вылын зэв гырысь вулканъясысь ӧти — Ключ сопка (4750 м). Сылӧн формаыс бур конус кодь, йылыс вевттьысьӧма лымйӧн. Ыльӧбтылӧмъяс дырйи петысь лаваыс сывдӧ гӧра пӧкатъяссьыс лымсӧ, и сэки валӧн ызгысь визувъяс ӧдйӧ лэччӧны гӧра подулӧ.

Торйӧн уна вулканъясыс Зонд діяс группаын. Вывті вына ыльӧбтылӧм вӧлі тані XІX нэмын неыджыд ді Кракатау вылын. Сынӧдӧ вылӧ качис ва руысь, газъясысь да пӧимысь артмӧм сюръя. Зэв вына взрыв дзикӧдз бырӧдіс ділысь ӧти юкӧнсӧ, и сы местаын лои саридз. Матігӧгӧрса діяс вылас сынӧд сыркалӧмлысь киссис уна керка. Мореын артмис ыджыд гы, сійӧ кытшовтіс океанъясӧд став му шар гӧгӧрсӧ.

Азияын мупытшса озырлунъяс. Кӧть Азиялысь му пытшкӧссӧ абу на быдлаын тырмымӧн туялӧма, век жӧ сэні уналаысь тӧдӧны мупытшса озырлунъяслысь гырысь да унапӧлӧс куйланінъяс.

Мусирлӧн гырысь видзасъяс эмӧсь Кавказын (Баку районын), Каспи саридзлӧн войвыв да асыввыв вадоръясын, а сідзжӧ Перс куръя вадоръяс пӧлӧн — Иран кыптӧд лунвылын да Аравия кӧджын. Мусирлысь гырысь куйлӧдъяс аддзӧма сідзжӧ Шӧрвыв Азияын (Китай мутасын).

Из шомлӧн гырысь куйлӧдъяс эмӧсь Алтай гӧраясысь войвылынджык Кузнецк бассейнын, а сідзжӧ Китайлӧн асыввыв юкӧнын да Индостан кӧджын. Уналаысь сюрӧма кӧрт руда да мукӧд металлъяслӧн рудаяс. Из шомлӧн да кӧрт рудалӧн куйлӧдъясыс тшӧкыда ӧта-мӧдсяньыс неылынӧсь.

Зарни перйӧны Сибыршӧрса тшӧтшыдінын да Войвыв Азияса мукӧд местаясын. Индокитай лунвыв юкӧнас эмӧсь озысь рудаа гырысь куйлӧдъяс.

Удж да могъяс.

1. Контур карта вылын штрихъясӧн петкӧдлӧй мутасъяс, кӧні тшӧкыда овлӧны мувӧрӧмъяс, да гӧрд чутъясӧн — Азияын ловъя вулканъяс.
2. Условнӧй пасъясӧн контур  карта вылӧ пасъялӧй мупытшса озырлунъяслысь медся тӧдчана куйланінъяссӧ.