Мутасыс: 1001 сюрс км2 ыджда
Йӧз лыдыс: 83,7 млн морт
Юркарыс: Каир
Веськӧдлан ног: республика
Юралан кыв: араб
Сьӧм пас: египетса тув

МУВЫВ КУЙЛАНІН ДА ЫВЛАВЫВ

Египет — медся ыджыд араб канму. Канму мутаслӧн ыджыдджык юкӧныс куйлӧ Африка асыв-войвылын, сӧмын ичӧтик юкӧныс Египетыслы сюри Азияысь (Синай кӧджын). Векни Суэц йитвеж пыр, коді ӧтлаӧдӧ Африкасӧ Евразиякӧд, кык континент вылын олысьяс важысянь зіля волысьӧмаӧсь мӧда-мӧдныскӧд. Сы вомӧн кодйӧма Суэц канава.

Суэц канаваыс 193 км кузьта, сійӧс восьтӧмаӧсь ХІХ нэм мӧд джынйын. Канаваӧд быд лун мунӧ нӧбаса 50 кымын судно. Торйӧн ыджыд рольыс сылӧн мусир новлӧдлӧмын.

Египет мыськавсьӧ Мушӧр да Гӧрд саридз ваясӧн. Тайӧ кык саридз флангыс — мувыв куйланінас канмулӧн ӧти аслыспӧлӧслун.

Пӧшти быдлаын Египетлӧн мутасыс куйлӧ овтӧминъяс зонаын, найӧ тай вевттьӧны канму ыдждаысь 96%.  Сахара войвывса Ливия овтӧмин — мирса медся кос овтӧминъяс пиын.

Аслыспӧлӧс «чӧрсӧн» канмулы лоӧ Нил — мирса медкузь юыс. Сійӧ боссьӧ Судан муын да вомӧналӧ Египетсӧ лунвывсянь войвылӧ. Сы ковтысын, пасьтаыс канму лунвылас 1–2 км, войвылас 20–25 км, артмӧма аслыспӧлӧс оазис. Татчӧ овмӧдчӧма Египетлӧн пӧшти став олысьыс. Тайӧ «олан визьыс» да Нил дельта — Му вылас медся бура чужтан муяс пӧвстын. Уна сюрс во чӧж юыс быд во тулӧма да ойдӧдлӧма ю ковтыслысь пыдӧссӧ, кытчӧ чукӧрмӧма нюйт. Та вӧсна тані артмӧмаӧсь му уджалӧмлы шогмана бура чужтан мусинъяс.

ЙӦЗ

Миян эраӧдз 3100ʼ восянь 1085ʼ воӧдз Нил ковтысын сулалӧма Важъя Египет цивилизация. Ӧтувъя египетса войтырлы подулӧн лои египетса кыв, коді вӧлі миян эра вотӧдз некымын сюрс во сайын нин. Египетса йӧз артмӧдӧма гижӧд, коді Му вылас медся важъяс пӧвстын.

Канмуын ӧні олысьяс кызвыннас арабъяс (став йӧз пиысь 90%). Унджыкӧн эскӧны енмӧ ислам ногӧн.

Йӧз лыд сертиыс Египет —  Африкаас Нигерия бӧрын мӧд канму. Кагаястӧ зэв уна чужтӧны да йӧз лыдыс ӧдйӧ содӧ.

Египетлы лӧсялӧны ыджыд контрастъяс му пасьтала овмӧдчӧмын. Нил дельтаын йӧзыслӧн шӧркодь топыдлуныс 1 км2 вылӧ 1000 морт сайӧ, а овтӧминъясын прамӧя некод оз и ов. Нил ковтысын сулалӧны канмулӧн став тӧдчанаджык карыс, на пӧвстын и Египетлӧн юркарыс — Каир.

Каирлӧн кварталъяс нюжалӧны Нил веськыдладор пӧлӧн, да діяс вылӧд, найӧ тай йитчӧмаӧсь посъясӧн кар мукӧд юкӧнкӧд. Каир (араб ногӧн — венлытӧм) вӧлі кыпӧдӧма неуна войвылынджык сійӧ местасянь, кӧні 3 сюрс во сайын на вӧлі Мемфис — Важъя Египет сарстволӧн юркарыс. Каирын эм нималана музей, ХІХ нэм шӧрын восьтӧма. Сэні видзӧны озырсьыс-озыр коллекцияяс Важ Египетса кужӧд да культура колясъясысь, тшӧтш и Тутанхамон сар гортъяинысь озырлунъяс.

ОВМӦС УДЖ

Египет овмӧсын чуймымӧн гартчӧны овмӧс уджыслӧн нэмӧвӧйя да ӧнія сикасъяс. Ӧтиладорсянь, тайӧ канмуын важысянь сӧвмӧма кӧтӧдӧмӧн му уджалан культура да овтӧмин пасьтала кочуйтӧмӧн скӧт видзӧм, мӧдласянь — ӧнія мусир овмӧс да турист бизнес.

Египетлы сьӧмыс воӧ медсясӧ со мый помысь: мусир да хлопок мукӧд канмуясӧ петкӧдӧм, суйӧрсайса туристъясӧс шойччӧдӧм, а сідзжӧ вуз-вот, кодӧс босьтӧны Суэц каналті суднояс мунӧмысь.

Канмуын овмӧсыс, йӧзыс кодь жӧ, ёна торъялӧ мӧд-мӧдлаын пукалӧм сертиыс. Кызыс чукӧрмӧма Нил ю ковтысас да овтӧминса ӧткымын оазисас. Татчӧ кыпӧдӧма индустрия уджаинъяс, кӧні быдтӧны бур качествоа кузь сіа хлопчатник.

Шоныд саридз, бур пляжъяс, а тшӧтш и важъя культурасӧ уна лыда казьтыланторъяс кыскӧны Египетас уна лыда туристъясӧс.

ЮАЛӦМЪЯС ДА УДЖ:

• Мыйӧн аслыспӧлӧс мувыв куйланіныс Египетыслӧн?
• Кутшӧм ывлавыв гӧгӧртасыс канмуас?
• Мыйла канмуас унджык йӧзыс олӧны Нил ковтысын?
• Мыйӧн аслыспӧлӧс Египетса овмӧс?
• Содтӧд ӧшмӧсъясысь корсьӧй юӧр Египетса важъя культурасянь медтӧдчана колясъяс йылысь.