Кӧні куйлӧны Лунвыв Африкаса канмуяс?

Лунвыв Африкаса канмуяс куйлӧны Конго да Замбези ю вожъяс юкан визьсянь лунвылын.

Мыйӧн аслыспӧлӧс тайӧ канмуясын ывлавылыс?

Лунвыв Африкалӧн кыз юкӧныс куйлӧ тропикдорса климат гӧгӧртасын, но век жӧ климатыс сылӧн рытыввыв, асыввыв да шӧр районъясас ёна торъялӧ. Асыввылын, Гундыр гӧраяс пӧкатын да Мозамбик вис бердса увтасын, во гӧгӧр чӧж ыджыдалӧ васӧд да жар поводдя. Зэрсӧ татчӧ вайӧны Индия океансянь пыр пӧльтысь тӧвъяс (пассатъяс). Тайӧ мутасас тропикдорса васӧд климат.

Лунвыв Африкаса Атлантикаладор мутасын во гӧгӧр чӧж шоныд поводдя: вочӧжся шӧр температураыс 20°C гӧгӧр. Зэрӧ тані вывті шоча (во чӧжнас киссьӧ 50 мм енэжва), но сынӧдыс ва ру тыра. Атлантика океан вадор пӧлӧн нюжалӧ Намиб овтӧмин. Кыдзи тӧданныд нин, океанбердса овтӧминъясын климатын тӧдчӧ матіті мунан кӧдзыд визув.

Намиб овтӧминын уна эндемик. На пӧвстысь медся тӧдса — вельвичия (175ʼ серп.). Тайӧ быдмӧглӧн сӧмын кык кор, лента сямаӧсь, му пӧлӧн гартчӧны. Кор ва руыс конденсируйтчӧ веркӧсаныс, васӧдыс йиджӧ быдмӧг йӧртӧдъясӧ пораяс пыр.

Лунвыв Африка шӧр юкӧнас куйлӧ Калахари овтӧмин. Коркӧ, васӧдджык климата кадӧ, сы войвыв вежтас бердын вӧлӧма ыджыд вааин, кытчӧ усьлӧма уна ю да ёль. Ӧні тані джынвыйӧ овтӧмин. Климатыс Калахариын Сахараад дорысь небыдджык, сійӧн быдмӧгуловыс тані озырджык, торйӧн уна быдсикас акация.

Лунвыв Африкаса медыджыд юыс — Замбези. Сы вадорын, Виктория боргансянь неылын сулалӧ Давид Ливингстон мыгӧрпас, коді тайӧ боргансӧ и восьтӧма (176ʼ серп.). Замбези юын визувтан ваыс ыджданас ёна вежласьӧ во кадъяс серти: гожӧмын сійӧ уна ваа, а тӧлын ва ыдждаыс ӧдйӧ чинӧ. Замбезиын ва лыд вежласьӧмын тӧдчӧ экваторувса вӧняс, кыті визувтӧ юыс медкузь туйкостсӧ, во кадъяс серти енэжва лыд вежласьӧм. Медым визувтан ва лыдын вӧ гӧгӧр чӧж торъялӧмыс эзджык тӧдчы, Замбези ю вылас кыпӧдӧма мирса ӧти медыджыд вавидзанін — Кариба.

Кодъяс олӧны Лунвыв Африкаын?

Континент тайӧ юкӧнас унджык канмуыс вӧлі колонияӧн Европаса канмуяс кипод улын. Медбӧръя колония — Намибия — босьтӧма асшӧрлун сӧмын 1990ʼ воын. Европаса колонизаторъясӧс нуӧмаӧсь ас дорӧ Лунвыв Африкаса мупытш озырлунъяс — алмазъяс, зарни, рудаяс.

Йӧз лыд серти медыджыд канму материк лунвылас — Лунвыв Африкаса Республика (ЛАР). Сылӧн история заводитчӧ сэксянь, кор англичана-буръяса тыш дырйи англияса колонияяс дорӧ вӧлі йитӧма буръяслысь коркӧя республикаяссӧ. (Буръясӧн шуӧны асьнысӧ Голландияысь, а сэсся Францияысь да Германияысь воӧм йӧзлӧн йылӧмыс). Ӧнія ним канмулы сетӧмаӧсь 1961ʼ воын, асшӧрлун йӧзӧдӧм бӧрын. ЛАР-са олысь йӧз котырлӧн тэчасыс сора: этшаджык лыда еджыд кучикаяс — Европаысь воӧмаяслӧн йылӧмыс да унджык лыда сьӧд кучикаяс — Африкаса войтыръяс, наысь кындзи тані олӧны и Азияысь воӧмаяс.

ЛАР — континент вылас медозыр канму. Тані бура сӧвмӧма из перъян индустрия: перйӧны быдсикас мупытшса озырлунъяс — из шом, алмаз, зарни, металл рудаяс, найӧс кызвыннас нуӧны мукӧд канмуясӧ. Таысь ӧтдор ЛАР вузалӧ суйӧр сайӧ и фруктъяссӧ.

Лунвыв Африкаса йӧз пиысь унджыкӧн олӧны карын. Канмулӧн юркарыс — Претория кар.

ЛАР-лы аслыспӧлӧсӧсь уна лыда ывла доръянінъяс да войтыр паркъяс, найӧс лӧсьӧдӧма пемӧс да быдмӧгулов видзӧм могысь. Войтыр паркъясӧ волысь туристъяс вайӧны оз ичӧт нажӧткасӧ канму казнаӧ. Медся ыджыдыс — Крюгер нима войтыр парк, сійӧ куйлӧ канму асыв-войвылын. Сӧмын пемӧсыд тані 148 сикасӧдз, на пӧвстын слӧн, леопард, буйвол, сюраныр да гиппопотам.

Калахари ыджыдджык юкӧннас куйлӧ Ботсвана канму мутасын. Овтӧмин пасьтала кочуйтӧны бушменъяс, Лунвыв Африкаса вужвойтыр, найӧс тай вӧлі зырӧмаӧсь косджык районъясӧ тышкасьысьджык бантуяс. Бушмен тушаын ӧтувтчӧны монголоид да негроид расаяслӧн аслыспӧлӧслунъяс. Найӧ олӧны пемӧс увъясысь вӧчӧм да куясӧн зэвтӧм омӧлик керкаясын. Нэмӧвӧй оласногсӧ бушменъяс пиысь водзӧ нуӧдӧны зэв этшаӧн — кӧнкӧ 3 сюрс морт, мукӧдыс овмӧдчӧмаӧсь каръясӧ.

Ботсванаса олысьяслӧн медшӧр уджыс — пемӧс вӧдитӧм.

Лунвыв Африкаса канмуясын, кыдзи и континент мукӧд юкӧнъясын, уна челядя котыръяс. Ыджыд майшӧгӧн тайӧ канмуяслы лои сійӧ, мый йӧз лыдыс вывті ӧдйӧ содӧ, сэсся быдмӧ лыдыс и йӧзыслӧн, кодъяслы морт иммунодефицита вирус кӧвъясьӧма, мыйысь тай СПИД овлӧ.

Подув кывъяс да тэчасъяс:
океанбердса овтӧмин
вельвичия