Асыввыв Европаса шыльыдін сӧмын некымынлаті шыльыд да тшӧтшкӧс, унджыклаас жӧ сы вылын эмӧсь вывтасінъяс да увтасінъяс; но вывтасінъясыс оз кыпавны 450 м-ысь вылӧджык океан веркӧссянь. Мулысь шыльыдлунсӧ позьӧ гӧгӧрвоӧдны сійӧн, мый му пластъясыс тані ёна важ кадсянь куйлӧны водса ногӧн. Неджӧг моз артмӧм изсикасъяс улын быдлаын куйлӧны, оз ӧти джудждаын, кристалл сяма массивнӧй изсикасъяс — мулӧн медвойдӧрся кышыс.

Веркӧсса вайӧсъяс. Важся чорыд кристалл сяма да неджӧг изсикасъяссӧ бӧрынджык вӧлі вевттьӧма Асыввыв Европаса шыльыдінлӧн пӧшти став пасьталаыс сёрӧнджык лоӧм небыдджык вайӧсъясӧн; чорыд изсикасъясыс петӧны вайӧсъяс улысь медсясӧ ю вадоръяс пӧлӧн (шуам, Жигули гӧраяслӧн извесьт изъяс).

Веркӧсса вайӧсъяс артмисны, ӧти-кӧ, зэв ыджыд йи визувлӧн удж вӧсна, коді коркӧ вевттьыліс Асыввыв Европаса шыльыдінлысь ыджыдджык юкӧнсӧ, да, мӧд-кӧ, неважӧн кодь сійӧс вевттьылысь саридзьяс пуктӧмторъясысь.

Йизьылан кад да кыссян йиӧн пуктӧмторъяс. Сійӧ периодӧ, коді геологияын шусьӧ йизьылан кадӧн,  Асыввыв Европаса шыльыдінлӧн рытыв-войвыв юкӧныс, Польшалӧн да Германиялӧн сыкӧд орчча увтасъясыс дай став рытыв-войвыв Европаыс вӧлі вевттьысьӧмаӧсь зэв ыджыд йи вевттьӧдӧн. Тайӧ йи гигантлӧн центр вӧлі Скандинав кӧджын. Тасянь кыссян йиыс ньӧжйӧник муніс лунвылӧ да асыв-лунвылӧ, ӧнія Суоми да Каръяла кузя, да вевттьыліс Роч шыльыдінлысь став рытыв-войвыв да шӧр юкӧнъяссӧ. Сылӧн лунвыв вежтасыс муніс рытыв-лунвывсянь асыв-войвылӧ да артмӧдіс Днепрдор увтас кузя да Ока-Дон шыльыдін кузя лунвывлань кык ыджыд выступ (6 серп.). Асыв-войвылын Скандинавса йи визулыс ӧтлаасьліс Выль Му да Уралса йи визувкӧд, кодлӧн центрыс вӧлі Войвыв Уралын.

Йиыс кӧть и ньӧжйӧ муніс, но дзикӧдз вежис шыльыдінлысь веркӧссӧ. Рытыв-войвылын сійӧ шыльӧдіс веркӧссӧ, полируйтіс да гӧгрӧсталіс кыртаяс, вӧчаліс на вылын уна параллель нога визь туйяс да шрамъяс. Водзӧ лунвывлань сійӧ вевттис шыльыдінсӧ сёй да лыа пуктӧсъясӧн да разӧдіс сы вылӧ зэв уна валунъяс — быдпӧлӧс ыдждаа изъяс, кодъясӧс вӧлі вайӧма йинас Скандинавия да Суоми ылі районъясысь; уна изъяс вылын ӧнӧдз тӧдчӧны мунӧмыслӧн следъясыс — визьяс. Войвылын валунъяс паныдасьлӧны мукӧддырйи сэтшӧм уна, мый падмӧдӧны му вӧдитӧмлы.

Сэні, кыті мунліс йилӧн дорыс, сыӧн вайӧм посни изъясысь, лыаысь, сёйысь да валунъясысь артмалӧмаӧсь быдса мыльк радъяс — помса моренаяс. Йилӧн зырлӧмыс да бӧрыньтчылӧмыс мунлісны эз ӧтчыдысь. Вӧлі этшавылӧ кык йизьылӧм, и быдпӧрйӧ наысь кольлісны помса моренаяс, кодъяс ӧні мунӧны веретяясӧн Асыввыв Европаса шыльыдінлӧн став рытыв-войвыв юкӧн кузяыс да артмӧдӧны тані уна вывтасъяс (7 рис.).

Морена веретяяс костын лайковъясас да насянь лунвылӧ колины ыджда да форма сертиыс уна быдпӧлӧс тыяс.

Морена веретяясысь лунвывлань йи визувъяс колисны уна лыа, коді и ӧні вевттьӧ паськыд увтасъяссӧ Припять, Днепр, Ока да мукӧд юяслӧн ковтысъяс кузя.

Кор йиыс бӧрыньтчис, сыӧн кольӧм сёйлысь да лыалысь пуктӧсъяссӧ нуис шоръяслӧн да юяслӧн ваыс, кодъяс артмылісны йи сылӧмысь, а сэсся тайӧ сёйсӧ да лыасӧ тӧлӧдіс-разӧдіс тӧв, и найӧ вевттисны аснаныс шыльыдінлысь и сійӧ юкӧнсӧ, кытчӧдз эз волы кыссян йиыс, мӧдногӧн кӧ, шыльыдінлысь пӧшти став лунвывсӧ Крым да Кавказ гӧраясӧдз. Кыссян йиӧн пуктӧмторъяслӧн тайӧ поснялӧм чиръясыс артмӧдісны сідз шусяна лёсс — торъя изсикас, коді тэчӧма медсясӧ извесьт сора зэв посни, бус нога сёйӧдысь, мый вӧсна сійӧс зэв кокниа нильзьӧдӧ да нуӧ ва.

Саридз пуктӧсъяс. Йизьылан период помын Асыввыв Европаса шыльыдінлысь войвыв юкӧнсӧ вӧлі босьтӧма Йиа океан ваӧн, а асыв-лунвыв юкӧнсӧ — Каспи саридз ваӧн. Войвыв Йиа океан ӧтлаасьліс сэки Атлантика океанкӧд ӧнія Еджыд да Балтика саридзьяс пыр; тайӧ саридз полояс вӧлі пырӧны Ладога да Онега тыяс.

Каспи саридз ямӧм бӧрын колины совъясӧн йиджтысьӧм лыа да сёй пуктӧсяс, кӧні вӧліны моллюскъяслӧн ракпаньяс. Татшӧм моллюскъясыс и ӧні на олӧны Каспи саридзын. Каспидор увтаслӧн тшӧтшкӧс увтасъясын уналаын эмӧсь солончакъяс да сола тыяс.

Визувтысь валӧн удж. Сы бӧрын, кор Асыввыв Европаса шыльыдін мездысис сійӧс вевттьысь йиысь да саридзьясысь, сылысь веркӧссӧ заводитісны вежны визувтысь ваяс. Юяс, кодъяс вӧліны йи вотӧдз, вочасӧн бара писькӧдалісны аслыныс воргаяс — первойсӧ веркӧсса вайӧсъясті, а сэсся вайӧсъясӧн вевттьӧм подув изсикасъясті. Татшӧм ногӧн артмӧм ю ковтысъяс вӧчисны шыльыдінлысь рельефсӧ унапӧлӧсаджыкӧн. Лунвылын, сы вӧсна мый лёссӧ зэв кокниа нильзьӧдіс да нуис ваыс, ю ковтысъяскӧд ӧтлаасисны уна лыда сёнъяс да шор гуранъяс, кодъяс артмалісны тувсов да зэр ваясӧн му веркӧссӧ кодйӧмысь (8 серп.). Та вӧсна шыльыдінын дзик шыльыд местаяс ӧні паныдасьлӧны шоча нин.

Рельеф. Асыввыв Европаса шыльыдін войвыв юкӧнын вывтасъяссӧ тэчӧма медсясӧ морена веретяясысь. Татчӧ оз пырны сӧмын Кола кӧджын Хибин гӧраяс да неджуджыд важся Тиман кряж, коді мунӧ рытыввывтіджык Печӧра юысь да водзӧ нюжалӧ Каня кӧджӧ. Найӧ артмӧмаӧсь важъя кристалл сяма изсикаъясысь.

Моренаа районса вывтасъяс пиысь медся тӧдчанаӧсь: Валдайй, Смоленск-Мӧскуа веретя, Беларус веретя. Ставныслӧн налӧн подулыс артмӧма важся неджӧг мусикасъясысь, кодъяс вывсяньыс вевттьысьӧмаӧсь морена пуктӧсъясӧн. Валдай вывтас лоӧ Асыввыв Европа шыдьыдінлӧн медыджыд ва юкан визьӧн; сэтысянь заводитӧны визувтны Балтика, Сьӧд да Каспи саридзьясӧ зэв гырысь юяс. Тайӧ ва юкан визьсӧ асыв-войвывлань кыдз быттьӧ водзӧ нуӧдысьӧн лоӧны сідз шусяна Шӧрвыв Увалъяс — вель уна неджуджыд да плавкӧс вывтасъяс, кодъяс кыссьӧны коставлӧмъясӧн Урал гӧраясӧдз.

Асыввыв Европаса шыльыдін лунвыв юкӧнын эмӧсь вель уна вывтасъяс, кодъяс нюжӧдчӧмаӧсь войвывсянь лунвылӧ да торъявлӧмаӧсь Днепр, Дон, Ока да Волга юяс ковтысъясӧн. Тайӧ вывтасъясыс (рытыввывсянь асыввылӧ): Волынб-Подолье, Шӧр Роч, Волгадор, Ӧтласа Сырт; найӧс торйӧдӧны Днепрдор увиас, Ока-Дон шыльыдін да Волга юлӧн ковтыс. Днепрдор увтас да Ока-Дон шыльыдін ӧтлаасьӧны лунвылын ӧтиӧ — Сьӧдсаридздор увтасӧ, а асыввылын Ока-Дон шыльыдін да Волга юлӧн ковтыс — Каспидор увтасӧ. Сьӧдсаридздор да Каспидор увтасъяс ӧтлаасьӧны лунвылын Кума-Маныч лайколӧн.

Доръясті кӧрӧмӧн артмӧм гӧраяс. Рытыв-лунвылын, лунвылын да асыввылын Асыввыв Европаса шыльыдінсӧ потшӧма гӧра мусюръясӧн: рытыв-лунвылын — Карпатъясыӧн, лунвылын — Крым да Кавказ гӧраясӧн, асыввылын — Урал гӧраясӧн.

Гӧра мусюръясын му кышлӧн пластъясыс куйлӧны оз водса ногӧн, а чукӧртчӧмаӧсь муткыръясӧ.

Му историяын вӧлі некымын период, кор зіля артмалісны гӧра муткыръяс. Важся гӧраяс ёнджыка киссисны, та вӧсна найӧ ляпкыдджыкӧсь и налӧн абуӧсь ёсь гребеньясыс да йывъясыс (шуам, Урал гӧраяс). Сёрӧнджык артмӧм гӧраяс ёна джуджыдджыкӧсь, и рельефыс налӧн унапӧлӧсаджык (шуам, Кавказ гӧраяс).

Гӧра муткыръяс артмӧны да водзӧ содӧны медсясӧ вулкан сяма овланторъяскӧд тшӧтш: артмӧны вулканъяс, петӧ му веркӧсӧ сывдӧм лава, а сідзжӧ овлӧны сувӧрӧмъяс. Та вӧсна и миян кадӧ мувӧрӧмъяс овлывлӧны гӧра муткыръяс дінын, кодъяс абу на помӧдз артмӧмаӧсь (СССР Европаладор юкӧнлӧн лунвылын — Кавказын да Крымын, СССР Азиаладор юкӧнын — Шӧр Азияын да Байкалсайын).