Асыввыв Сибырса гӧраӧсь му куйлӧ Енисей ю да Лӧнь океан вадоръяс костын; тайӧ лоӧ СССР-лӧн медся паськыд, йӧзӧн медся шоча овмӧдӧм да сы вӧсна ставнассӧ медся на омӧля тӧдмалӧм юкӧн. 1926-ӧд воын на вӧлі ылі асыв-войвылас тӧдмалӧма география наукаын тӧдлытӧм ыджыд Черскӧй хребет, кодлӧн кузьтаыс 1000 км да джудждаыс 3000 м-ӧдз.

Рельеф сертиыс Асыввыв Сибырлӧн мутасыс юксьӧ куим пельӧ: 1) паськыд Шӧр Сибырса тшӧтшыдін Енисей да Лена юяс костын; асыв-лунвылын сійӧ вуджӧ Лена сайӧ да нюжалӧ Стан мусюрӧдз, Алдан юлысь бассейнсӧ тшӧтш босьтӧмӧн; 2) Гӧраӧсь район, коді вежтасалӧ (ограничивайтӧ) тайӧ тшӧтшыдінсӧ лунвывсянь, да 3) гӧра муткыръяслӧн да мусюръяслӧн район, кодъяс куйлӧны асыввылас да асыв-войвылас.

Шӧр Сибырса тшӧтшыдін. Шӧр Сибырса тшӧтшыдін — артман кад серти важся плита, му кышлӧн медважся юкӧнъяс пиысь ӧти тор. Но сійӧ веркӧс вылын кристалл сяма изсикасъясыс петӧны сӧмын некымынлаын; рытыввылас, кӧні найӧ Енисей ю веськыд вадор пӧлӧныс артмӧдӧны Енисей кряж (1200 м), да войвылас, Таймыр кӧджын да Анабары ю йывъясын. Сибырлӧн тайӧ юкӧныс вӧлі саридз улын зэв важся кадын, кор Улыс Тунгуска районын артмис ыджыд Тунгуска из шом бассейн. Та бӧрын тшӧтшыдіныслӧн ыджыдджык юкӧныс пыр вӧлі косінӧн. Но эз кӧ вӧв тані муткыръяслӧн артмӧмыс, рельеф артмӧдӧмын ыджыд роль ворсісны му кышлӧн шлювдӧдъяс да потасъяс; та дырйи лоӧм потасъясӧдыс веркӧсас петісны вывті уна вулкан помса изсикасъяс, кодъяс ӧні вевттьӧны дас да сё сюрс квадрат километр пасьта эрдъяс, кызтанас тшӧкыда кымынкӧ сё метрӧдз. Му пытшсьыс тайӧ петӧм изсикасъясыс шусьӧны «траппъясӧн». Сійӧ местаясын, кӧні найӧс вундӧны юяслӧн ковтысъяс, артмӧны джуджыд тшелляяс зэв крут, пӧшти сувтса бокъясӧн (сэні найӧс шуӧны «воротаӧн», либӧ «тшӧкаӧн»); а юяслӧн визулыс унаысь вомӧнасьлӧ коськъясӧн («шиверъяс»). Тшӧтшыдіныслӧн шӧркодь джудждаыс 300 м гӧгӧр, но лунвылас кыпалӧны джуджыдджык вывтасъяс, кодъяс шусьӧны «мусюръясӧн». Налӧн шӧркодь джудждаыс 600 м-ысь абу вылынджык, но торъя йывъясыс кайӧны 1000 м-ӧдз дай вылӧджык; но век жӧ тайӧ йывъясыс тшӧтшыдӧсь, ньывк пӧкатъясаӧсь. Лена юлань тшӧтшыдіныс ляпкалӧ, а Ленасянь асыввывланьын, Алдан бассейнын, бара кыпалӧ 1000 м-ӧдз.

Лунвыв гӧраӧсь район. Лунвывсянь да асыв-лунвывсянь Шӧр Сибырса тшӧтшыдін кытшалӧма уна мусюръясӧн, кодъясӧс позьӧ юкны 3 группа вылӧ: 1) Саяна-Байкала гӧраӧсь му; 2) Байкалсайса гӧраӧсь му да 3) Стан мусюр.

Саяна-Байкала гӧраӧсь му артман кад сертиыс зэв важся. Сійӧ артмӧ мусюръяс куим мегырысь. Ортсыса, лунвывсасӧ да медся кузь мегырсӧ артмӧдӧны: рытыввылын Саян гӧраяс, асыввылын Хамар-Дабан мусюр; ӧтлаасьӧны найӧ Байкал ты лунвыв помын. Саянъяс юксьӧны Рытыввыв да Асыввыв Саянъяс вылӧ. Асыввыв Саянъясыс джуджыдджык; медся джуджыд гӧра йылыс — Мунку-Сардык — кыпалӧ 3490 м-ӧдз, сы вылын эмӧсь неыджыд йи визувъяс. Саянъясын олысьяс пӧшти абуӧсь да сійӧ зэв сибавтӧм. Рельефас вевтыртӧ гӧраяслӧн гӧгрӧсмӧм формаяс паськыд да омӧля гыакодь гребеньӧн либӧ пызан нога формаа вывтасъяс.

Мӧд да коймӧд мегыръясыс сідзжӧ кыпалӧны 3000 м-ӧдз. Рельеф артмӧдӧмын тані сідзжӧ ыджыд роль ворсісны шлювдӧдъяс; ӧти сэтшӧм шлювдӧмӧн артмӧм гуранын куйлӧ и Байкал — мир пастала медся джуджыд тыыс.

Байкалсайса гӧраӧсь му артмӧ уна мусюръясысь да тшӧтшкӧсінъясысь, кодъяс куйлӧны рытыввылас Байкал ты да асыввылас Алдан ю йывъяс костын. Лунвылас сійӧ локтӧ миян канму суйӧрӧдз, коді мунӧ Аргунь ю кузя. Мусюръясыс ёнджыкасӧ нюжалӧны асыв-войвылӧ; байкалсайса мусюръяслӧн ыджыдджык юкӧныс эмӧсь шлювдӧдъяс ногӧн артмӧм тшупӧдъяс. Медся тӧдчанаыс Ябалан мусюр, сійӧ юкӧ став Байкалсайсӧ кык пельӧ; рытыввывса да асыввывса. Тшӧтшкӧсінъяс кыпалӧны 1000 м-ӧдз. Мусюръъясыс — 2600 м-ысь абу джуджыдджыкӧсь да налӧн куш йывъясыс, кодъяс шусьӧны «голечьясӧн», абу вевттьысьӧмаӧсь сывлытӧм лымнас.

Стан мусюр ӧтувтӧ кымынкӧ мусюр, кодъяс мунӧны Алдан ю йывъяссянь войдӧр 56 параллель пӧлӧн асыввывлань Оката саридзӧдз, кӧні найӧ вежӧны ассьыныс нырвизьсӧ асыв-войвылӧ да воӧны войвывса 61° параллельӧдз. Стан мусюр лоӧ ва юкан визьӧн Алдан (Лена бассейн) да Зея (Амур бассейн) вожъяс костын, а сідзжӧ Оката саридзӧ визувтысь юяс костын. Медся джуджыдіныс 2535 м, кузьтаыс — 2000 км гӧгӧр.

Асыввывса гӧраӧсь му. Байкалсайса гӧраӧсь му дінӧ плӧть матыстчӧ гӧра мусюръяслӧн Байкалсай-Амур мегыр, коді заводитчӧ асыввыв помас. Сы дінӧ примыкайтӧ Бурея либӧ Ичӧт Хинган мусюр, коді мунӧ оз нин асыввылӧ, а рытыв-лунвылӧ (мусюрлӧн кузьтаыс 800 км гӧгӧр, джудждаыс — 2220 м-ӧдз).

Бурея мусюр, Стан мусюр да Амур ю костын куйлӧ Зея-Бурея плато, шӧркодь джуджданас 500 м гӧгӧр, а Бурея мусюрсянь асыввывланьын — шлювдӧмӧн артмӧм Амур-Уссури увтас, коді саридз веркӧссьыс вылынджык сӧмын 47 м вылӧ. Мупом саридз пӧлӧн став мукӧд мутасоыс тырӧма Сихотэ-Алинь мусюръясӧн; найӧ артмӧм серти важсяӧсь, ёна киссьӧмаӧсь да шылялӧмаӧсь; налӧн джудждаыс — 1560 м-ӧдз.

Асыв-войвывса гӧраӧсь район. Тайӧ районыс асыввывсяньыс воӧ Шӧр Сибырса тшӧтшкӧсін бердӧ, торъялӧ сы бердысь сӧмын Лена ю кывтыдас. Тані эмӧсь муткыръяслӧн кык мегыр, кодъяслӧн мышкырыс бергӧдчӧма лунвывлань. Ортсысаас, кузьджыкас, пырӧны татшӧм мусюръяс: Янайыв — рытыввылас, Колыма да Анадыр — асыввылас; бӧръяясыс абу прамӧй мусюръяс, а лоӧны дорӧсӧн тшӧтшкӧс вывтаслӧн, коді неыджыд тшупӧдъясӧн лэччӧ океанланьыс. Кӧні ӧтлаасьӧны Янайыв да Колыма мусюръясыс, сэні лунвывсяньыс на бердӧдз локтӧ Стан мусюр. Пытшкӧс мегырсӧ артмӧдӧ Черскӧй мусюр.

Камчатка да Сахалин. Колыма да Анадыр мусюрсъяссянь асыввывланьын куйлӧ паськыд увтас полоса, коді торйӧдӧ Камчаткаса гӧраясӧс.

Камчаткалӧн да Сахалинлӧн гӧра мусюръясыс кӧран кад серти лоӧны медся бӧръя системаас — альпсаын. Найӧ кӧрӧмаӧсь меридиан пӧлӧн, войвывсянь лунвылӧ. И Камчаткаын, и Сахалинын — кыкнанас мунӧны кык мусюрӧн — рытыввывса да асыввывса; на костын эмӧсь шлювдӧмӧн артмӧм увтасъяс. Камчаткаын мусюръясыс кыпалӧны 1500 м-ӧдз, Сахалинын — 2000 м-ӧдз. Камчаткалӧн асыввыв мусюрыс нюжӧдӧ моз сійӧ кӧрӧмӧн артмӧм мегырсӧ, коді мунӧ Курила діяс да Хоккайдо ді кузя лунвылӧ. Сёрӧнджык артмӧм гӧраяскӧд йитӧдын сулалӧны и Камчаткаса вулканъяс, кодъяс тані шусьӧны сопкаясӧн. Вулканъясыс тані зымвидзӧны асыв вадор пӧлӧн. Ловъя вулканъясыслӧн лыдыс 12; налӧн джудждаыс 1600 м-сянь 4900 м-ӧдз. Камчаткаын гӧраясас лым визьыс мунӧ 1500–1800 м вылнаті да сы вӧсна унджык сопкаясыс вевттьысьӧмаӧсь лымйӧн. Медся ыджыдыс — Ключ сопка (4850 м). Камчатка — СССР-ын дзик ӧтик места, кӧні эмӧсь ловъя вулканъяс.

Йизьылан кад Сибырын. Йизьылан периодӧ Сибырлӧн став войвылыс вӧлі сідзжӧ вевттьысьӧма йиӧн, коді воліс лунвылас войвывса 61° параллельӧдз. Тайӧ йизьылӧмлӧн медся тӧдчана центръясыс вӧліны: рытыввылын — Гыдан да Таймыр кӧджъясын, асыв-войвылын — Янайыв да Черскӧй мусюръяс обласьтын. Гырысь йи визувъяс вевттьылісны сідзжӧ гӧра мусюръяслысь джуджыдджык юкӧнъяссӧ, медся нин Алтайлысь да Саянъяслысь, на вывсянь ылӧ войвылӧ кузь кывъясӧн лэччӧмӧн. Тайӧ йияслӧн туйясыс сюраліны уналаысь нин, а Асыввыв Сыбирса саридз вадорын паныдасьлӧны весиг мупытшса йи чукӧръяс, кодъяс кольӧмаӧсь на йизьылан эпохасянь. Но климат ёнджыка кослун вӧсна Сибырын йилӧн кызтаыс эз вӧв сэтшӧм ыджыд, кыдзи Европаладор юкӧн рытыв-войвылын.