1. Аддзылінныд-ӧ, кыдзи саридз (ты, ю) веркӧсті ветлӧны гыяс? Кыдзи найӧ артмӧны?
2. Мый ті лыддинныд либӧ видзӧдінныд киноысь (телевизор пыр) саридзвыв бушков йылысь?

1. Тӧв помысь артман гыяс, либӧ тӧввыв гыяс. Гыяс унджыксӧ артмӧны тӧв пӧльтӧмысь паськыд эрдса восьса ва вылын.
Видзӧдны кӧ гыалан саридз вылӧ, син водзад ваыс быттьӧкӧ пыр вештасьӧ. Но тайӧ абу сідз. Гашкӧ, ті казялінныд, кыдз вавывса кӧлуй лайкъялӧ, вылӧ-улӧ дзӧрӧ, а водзлань ни, бӧрлань ни, некодар боклань ни оз вешйы. Горизонтальнӧя пӧльтысь тӧв кыпӧдӧ гытӧ вывлань — гы сорс кодь артмӧ; сэсся ваыс лэччӧ, артмӧ гы под. Гылысь джудждасӧ мурталӧны подсянь сорсӧдз вертикаль кузя. Гы кузьтаӧн шуӧны кык орчча гы сорс кост. Татшӧм ногӧн гыын ва торъясыс кытш бӧрся кытш моз вӧчӧны. Та вӧсна вевдор пӧвстса ваыс буриника сорласьӧ.
Ёнджыка кӧ пӧльтӧ тӧлыс, а саридзыс джуджыдджык, тӧввыв гыяс гырысьмӧны. Налӧн джудждаыс векджык оз 4 м вевтырт, но мукӧддырйи найӧ быдмӧны и 12 м сайӧдз. Бушков дырйи гыяслӧн кузьтаыс 250 м-ӧдз волӧ. Пыдӧджык лэччигӧн, гыасьӧмыс зэв ӧдйӧ чинӧ, а джудждаыс кӧ лоас гы кузьтакӧд ӧткодь, сійӧс он нин и казяв.
Корсюрӧ тӧвтӧм поводдя дырйи позьӧ аддзыны лӧсьыд визьясӧн локтысь кузь алькӧс гыяс, кӧні весиг быгъя сорс абу. Татшӧм гыасьӧмсӧ шуӧны вералӧмӧн. Ваас шыбитӧм изсянь моз, вералӧмыс разалӧ саридз пасьта зэв ылӧ сэсянь, кӧні артмӧмаӧсь тӧввыв гыясыс.
Вадор ляпкыдінын ва сорсъяс кыпӧдчӧны да ёсьмӧны. Пыдӧсӧдыс зыртчӧмысь гы увдорас ва локтӧ ньӧжмыдджык, а вевдор юкӧныс пановтӧ  увдорсасӧ, да век водзӧ и водзӧ вешйӧ да катовтчӧ. Бӧръяпом гы сорсыс быгйӧн сявкнитчигмоз кымынь усьӧ.  Артмӧ прибой. Вадор вылӧ кайысь быгъя гылы паныд лэччӧ воддза гыысь ваыс. Гыяскӧд  ӧтсор вештасьӧны гальки, лыа, а бушков дырйи — весиг некымын тонна сьӧкта изъяс. Прибой пазӧдӧ вадорсӧ.

2. Цунами. Татшӧм гыяссӧ шуӧны мупомса кывйӧн, ӧд найӧ зэв тшӧкыда волӧны Лӧнь океанысь Мупом вадоръясӧ. Цунамияс артмӧны вапытшса мувӧрӧмъяс да бужӧдъяс помысь, а сідзжӧ ваувса вулканъяс ыльӧбтылӧм вӧсна. Тӧввыв гыясысь найӧ торъялӧны сійӧн, мый босьтӧны васӧ став кызтанас — пыдӧссянь веркӧсӧдзыс. Артмӧминсяньыс цунами разалӧ быдладорӧ 700-800 км/ч ӧдӧн (реактив еропланлӧн моз жӧ ӧдыс). Восьса саридзын цунамиыд  векджык 1 м-ысь абу джуджыдджык, а гы костъясыс 100-200 км. Но кор татшӧм гыыс петӧ вадор ляпкыдінӧ, сылӧн джудждаыс ӧдйӧ содӧ, 40 м-ӧдз волӧ. Аминь ыджыд ва гыяс уськӧдчӧны вадорӧ, кымыньтӧны карабъяс, кисьтӧны керкаяс, а бӧр лэччигӧн нуӧны сьӧраныс ставсӧ, мый налы сюрас.
Цунами артмӧмкӧд вермасьны мортыд оз на вермы. Позьӧ сӧмын водзвыв юӧртны олысь йӧзыслы матыстчӧм йывсьыс. Му пытшкысь шы кутан система (гидрофонъяс) пасйӧдӧны вартан гы, стӧчмӧдӧны нырвизь, кытысь сійӧ воӧма, да арталӧны, мый дыра мысти сійӧ воӧдчас вадорса оланінӧдз. Торъя кантора юӧртӧ йӧзыслы: колӧ видзчысьны.

3. Тулӧм да ямлӧм. Океан да ӧткымын саридз вадоръясын урчитӧм кад мысти ва веркӧсыс лэптысьлӧ да лэччылӧ, и абу тӧлысла, а тӧлысь кыскӧмла. Тадзи ваыс тулӧ да ямлӧ. Миян кадӧ тайӧс позьӧ аддзыны, шуам, Еджыд саридз вадорысь. Вой-луннас кыкысь ваыс ойдӧдлӧ вадор мусӧ да кыкысь жӧ бӧрыньтчӧ ылӧ, вадор пыдӧссӧ эрдӧдігмоз. Тулігӧн тані позьӧ пыжӧн ветлыны да чери кыйны, а ямлігӧн эрдмӧм саридз пыдӧсӧдыс ас кокӧн ветлыны.

Уджъяс.
1. Атласысь океанъяс карта серти тӧдмалӧй, кӧні Му шарад пасйӧмаӧсь медся джуджыда тулӧмъяс. Мый ӧткодьыс став тайӧ интаслӧн?
2. Орччаӧдӧй, мый джуджда тулывлӧ Мушӧр саридзын да Оката саридзын. Вӧчӧй кывкӧртӧд.

Ӧтчыд туӧмыс либӧ ямӧмыс шӧрвыйын 6 час босьтӧ. Еджыд саридз дорын тулывлӧ 12 м джудждаӧдз. А пытшкӧсса саридзьясын, Сьӧд саридз коддьӧмъясын, туигӧн ваыс сӧмын ӧткымын сантиметрӧн содӧ.

Юалӧмъяс да уджъяс.
1. Кутшӧм гыяс артмӧны енэжсайса объект кыскӧмысь. Висьталӧй, кыдзи артмӧны да вештасьӧны татшӧм гыясыс.
2. Мый сэтшӧм гылӧн кузьта да джудждаыс? Серпасалӧй схема.
3. Орччаӧдӧй бушков гыяс да цунами татшӧм план серти: а) мыйла артмӧны; б) кызта; в) океан шӧрса джуджда; г) вадор пӧлӧнса джуджда; д) кузьта; е) разалан ӧдыс. Кутшӧм гыясысь колӧ ёнджыка видзчысьны карабъяслы восьса океанын, а кутшӧмысь вадорсянь матын?
4. Кымын час мысти Чили вадорланьын артмӧм цунами воас Мупом діясӧдз?