Меню
Океанса визувъяс

1. Мый лоӧ океанса визув. Йӧзыс важысянь тӧдісны: океанад ваыс вештасьӧ зэв ылӧдз. Саридзысь тшӧкыда сюрлісны тупкӧм сулеяяс, кытчӧ неминучаӧ сюрӧм морякъяс сюйлісны гижӧд асланыс шог йылысь. 1850 воын Испания вадорланьысь сюрӧма тупуысь вӧчӧм лагун, кӧні кокос кышысь перйӧмаӧсь Колумбсянь Испанияса королевалы Гаити ді вывсянь 358 сайын мӧдӧдӧм гижӧд.
Океан либӧ саридз валӧн водса ног вештасьӧмыс шусьӧ океан (саридз) визулӧн. Визувъясыс океанад юяс кодьӧсь, но тайӧ «юясыслӧн» абу зумыд доръясыс; найӧ век чепсасьӧны, доръясыс пыр вежласьӧны.  Визувъяс тэчӧма торъя визьясысь, кодъяс вожалӧны, ӧтлаасьӧны, чукыльтчӧны, ньӧжмӧны ли ӧддзӧны, вӧчӧны гумыльгаяс (кольчаяс), кодъяс орӧдчӧны визувсьыс.

2. Мыйла артмӧны визувъяс. Океан вевдорса визувъяслӧн медшӧр помкаыс — дугдывтӧг тӧлалӧмыс. Медся ён визулыс став мирса океанын — Рытыв Тӧвъяс визув. (Корсьӧй сійӧс океанъяс картаысь атласын. Кутшӧм широтаясын сійӧ мунӧ, кутшӧм океанъяс ӧтувтӧ?). Тайӧ визулыслӧн кузьтаыс 30 сюрс км,  пасьтасӧ арталӧны 2500 км, ӧдыс — 3,5 км/ч. Быд здук Рытыв Тӧвъяс визулыс нуӧ васӧ Му шарса став юяс дорысь 20 пӧв унджык.
Коркӧ чайтлісны, океан пыдіас пӧ ваыс пӧшти оз вӧр. Но ӧнія кадӧ стӧчджыка мурталан техника отсӧгӧн йӧзыс тӧдмалісны: океан пытшкас, дай весиг джуджыдінас визувъяс эмӧсь жӧ. Джуджыдінса визувъяс чужӧны медсясӧ сэк, кор ваяс торъялӧны  топыдлун серти. Соладжык либӧ кӧдзыдджык ваыд овлӧ сыысь совтӧм да шоныд серти топыдджык да сьӧкыдджык. Полюсдор интасын кӧдзалігӧн ваыс лэччӧ пыдіас да мунӧ экваторлань.

3. Шоныд да кӧдзыд визувъяс. Визувсӧ шуӧны шоныдӧн, сылӧн температураыс кӧ орчча ваысь ыджыдджык. А кӧдзыд визулас температураыс век нин орчча ваын серти улынджык лоас.
Йӧзыс важӧн тӧдӧны да бура туялісны Гольфстрим визув, коді мунӧ Войвыв Америка асыввыв вадор пӧлӧн рытыв-лунвывсянь асыв-войвылӧ. (Петкӧдлӧй Гольфстримтӧ мусярджынъяс карта вылысь. Мыйла тайӧ визувсӧ пасйӧма гӧрд стрелкаясӧн?).
Гольфстрим артмӧ, кор Мексика куръяысь петан ваяс ӧтувтчӧны Африкасянь тӧлӧн вӧтлӧм ваяскӧд. Сылӧн кузьтаыс 3 сюрс км, пасьтаыс ӧткымын сё километра, ӧдыс — 10 км/ч-ӧдз. Быд здук Гольфстрим нуӧ матӧ 75 млн. т ва. (Кузьта да ӧд сертиыс орччаӧдӧй Гольфстримсӧ Рытыв Тӧвъяс визувкӧд).
Кӧнкӧ 45° в. ш.-ланьын Гольфстрим вуджӧ Войвыв Атлантикаса визулӧ, кодлӧн ваыс мыйтакӧ мунӧ Войвыв Йиа океанӧ. Сы локтӧм вӧсна Баренц саридз оз кынмывлы, да Мурман портас карабъяс вермӧны волыны во гӧгӧр чӧж.
Войвыв Йиа океанысь Атлантикаӧ Лабрадор кӧдж пӧлӧн мунӧ кӧдзыд Лабрадор визув. (Петкӧдлӧй сійӧс мусярджынъяс карта вылысь. Мыйла Лабрадор визувсӧ пасйӧма лӧз стрелкаясӧн?).

4. Океан ваяслӧн сорлалӧмыс. Океан визувъяс оз сӧмын вежны валысь температурасӧ, но и сорлалӧны васӧ. Вадорсяньыс кӧ тӧлыс вӧтлӧ васӧ, сы местаӧ локтӧны пӧтӧсторъясӧн озыр ваяс джуджыдджыкинысь. Та вӧсна джуджыдінысь кыпӧдчӧм ваясыс чериӧн озырӧсь. А сэні, кытчӧ васӧ вӧтлӧма, сійӧ лэччӧ. Лэччӧм ва нуӧ джуджыдінӧ шоммӧдан газ.

5. Мыйла колӧ велӧдны океан визувъяс. Океан  визувъяс туялӧм могысь лӧсьӧдӧмаӧсь торъя карабъяс, еропланъяс, космосса аппаратъяс. Визувъяс йылысь колӧ тӧдны саридзті ветлысьяслы. Вевдорса визувъяс ёнакодь мӧрччӧны климат вылӧ. Океан визувъяс ылӧдз нуӧны шоныдсӧ, химияса ӧтувтасъяссӧ, ловъя ловъяссӧ. Экология туялысьяс видзчысьӧдӧны жӧ саридз визувъясысь, ывлавыв гӧгӧртассӧ няйтчӧданторъяс разӧдны вермӧны да.

Юалӧмъяс да уджъяс.
1. Мыйӧн торъялӧ океан визулыс ва гыалӧмысь.
2. Кутшӧм помкаысь унджыксӧ артмӧны океан вевдорса визувъяс? Кыдзи мирса океанын артмӧны пыді визувъяс.
3. Мыйӧн абу ӧткодьӧсь шоныд да кӧдзыд визувъяс.
4. Параграф текст серти лӧсьӧдӧй висьт Рытыв Тӧвъяс визув да Гольфстрим визув йылысь. Пасйӧй параграфын лыддьӧдлӧм став визувсӧ контур карта вылӧ.
5. Нималана ветлысь-мунысь Тур Хейердал ветліс пыжӧн Сафи портсянь (32° в. ш. да 9° р. д.) Барбадос ділань (13° в. ш. да 59° р. д.). Океанъяс карта серти видзӧдӧй сылысь маршрут. Мый вӧтліс сылысь пыжсӧ?
6. Кутшӧм тӧдчанлуныс океан визувъяслӧн?

Источник: 
2010: География. Начальный курс. 6 кл. / Т. П. Герасимова, Н. П. Неклюкова

Результат теста

Правильных ответов из
ЗАКРЫТЬ