Мыйла джуджыд ӧшмӧсын ваыс сӧстӧмджык юын дорысь?

1. Кыдзи артмӧны мупытшса ваяс. Му кышса васӧ шуӧны мупытшса ваӧн. Мупытшса ваяс содӧны кызвыйӧ енэжва помысь. Ваыс пырысь-пыр сӧдзӧ изулов пыр зэр бӧрын либӧ лым сылігӧн, а вочасӧн и юясысь да тыясысь.
Му веркӧсысь ваыс вермӧ йиджны пытшкас сӧмын сэк, кор тайӧ веркӧссӧ тэчӧма ва лэдзан из сикасъясысь. Та вылӧ колӧны розьяс, потасъяс да тыртӧминъяс.  Розьяс — из тэчан чиръяс костын тӧщӧ инъяс. Мыйӧн гырысьджык из чиръяс, сійӧн паськыдджыкӧсь розьясыс да ваыслы кокниджык из пытшті рудзавны. Бура лэдзӧ васӧ сэтшӧм рышкыд из, кыдз лыа, торйӧн кӧ гырысь туся. Пӧшти оз лэдз ватӧ сёй (висьталӧй, мыйла), и ньӧти оз лэдз сійӧс гранит, абу кӧ сыын потасъясыс.
Изъяс, лэдзӧны кӧ наӧй васӧ, шуӧны ва лэдзысь изъясӧн, а оз кӧ лэдзны — ва кутысь изъясӧн.
Бура сылысь изъясысь (шуам, совсьыс, гипссьыс, извесьт изсьыс) ваыс пырӧдӧ гыркъяс — му горсъяс. Гырысь му горсъясын корсюрӧ артмӧны ваувса тыяс да юяс.
Вапытшса ваяссӧ содтӧ тшӧтш Му пыді пӧвстъясысь каян ру (кыдзи ті тӧданныд нин, Му пыдіас зэв вылыс температура); татшӧм руыс мыйтакӧ петӧ и му веркӧсас вулканъяс пыр. Джуджыдджыкинъясын ваыд, кызыс, вывті сола.

2. Грунтса да пӧвстъяскостса ваяс. Му веркӧсас куйлӧны разнӧй ногӧн васӧ лэдзысь неджӧг изъяс. Кӧнсюрӧ тайӧ изъясыс куйлӧны горизонт ногӧн, а кӧнсюрӧ найӧ чукыльтчӧны. Та дырйи зэв тшӧкыда ва лэдзысь да ва кутысь пӧвстъясыс куйлӧны вевсьӧн.
Вай пуктам син водзӧ татшӧм серпас. Кутшӧмкӧ интасын вевдорыс тэчӧма гырысь чиръя лыаысь, а лыаыс куйлӧ ва кутысь топыд сёй вылын. Кор тайӧ интасас буриника зэрас,  ваыс кутас зіля йиджны лыа пыр, но сёй весьтын дугдас, вочасӧн кутас тыртны лыаысь тыртӧминъяс. Артмӧ ваӧн тырӧм пӧвст — ва нуысь слӧй.
Ва нуысь пӧвстса ваяссӧ, вылісянь кӧ найӧс оз вевттьыны ва кутысь из сикасъясыс, шуӧны грунт ваясӧн. Грунт ваяс пукаланінысь джудждасӧ шуӧны грунт ваяс тшупӧдӧн. Сійӧ вежсьӧ сы серти, мыйта ваыс йиджӧ. Тулысын, лым сылӧм бӧрын, тайӧ тшупӧдыс вылынджык, а кос гожӧм помын — улынджык.
Сэні, кӧні грунт ваыс оз вывті джуджыда пукав, йӧзыс кодйӧны ӧшмӧсъяс, медым перйыны юан ва. Изпытшса тыртӧминъяс пыр йиджӧм ва тӧдчымӧн сӧстӧмджык юын ли тыын дорысь. Ӧшмӧсъясын бура тӧдчӧ грунт ваяс тшупӧдлӧн вежсьӧмыс.
Грунт ваяс ньӧжйӧник вештасьӧны, кывтӧны ва нуысь слӧйса тӧщӧ инъяс пыр сыланьӧ, кодарӧ ва кутысь пӧвстыс пӧката. Керӧс увдорын, сёнъясын, ю сьӧртъясын найӧ петӧны му веркӧсас ключьясӧн (комиӧн коркӧ найӧс шулісны васинъяс).
Ва нуан слӧйыс кӧ сюрӧ ва кутан кык слӧй костӧ, артмӧны пӧвстъяскостса ваяс. Ваыс вермӧ веськавны татшӧм ва нуан слӧйӧ сӧмын сэні, кӧні сійӧ петӧ му веркӧсас. Та вӧсна пӧвстъяскостса ваяс тырӧны зэв ньӧжмыда. Корсюрӧ наысь петӧны ключьяс, но векджык найӧс перйӧны вакутан слӧй пырыс ва нуан слӧйӧдз писькӧдӧм розьясӧд. Из слӧйяс кӧ куйлӧны чась модаӧн, ваыс ёна личкӧмысла кайӧ розьӧдыс да корсюрӧ фонтан моз петӧ.

3. Кыдзи йӧзыс вӧдитчӧны мупытшса ваясӧн да видзӧны найӧс. Мупытшса ваясыс зэв коланаӧсь: на вӧсна юясын да тыясын вежласьӧ ва тшупӧдыс, найӧ лоӧны йӧзлы юан ваӧн, наӧн вӧдитчӧны индустрияса уджаинъясын, а сідзжӧ кӧтӧдӧны вӧдитан муяс сэні, кӧні му веркӧсса ваыс этша.
Вапытшса ваясӧн, наын кӧ сылӧма унджык тыртанторъяс да газъяс, м. н. минерал ваясӧн, вӧдитчӧны йӧзӧс бурдӧдӧм могысь.
Оз ков чайтны, мый му пытшкас ваыс помтӧм-дортӧм. Найӧ пыр содӧны енэжва помысь, но тадзи овлӧ сӧмын сэні, кӧні вануан слӧйяссӧ абу вевттьӧма вакутысь из сикасъясӧн. Мупытшса ваясыс, торйӧн кӧ пӧвстъяскостсаяс, содӧны зэв ньӧжмыда. Тайӧ ваяссӧ кӧ видзны ӧдйӧджык сы серти, мый дыраӧн найӧ удитӧны содны, пӧвстъяскост ваясыс бырасны.
Торйӧн лоӧ видзчысьны, медым мупытшса ваыс эз няйтӧсьмы шыблас ва помысь (шуам, яй комбинат, автобаза да м. т. дорын), медым эз сюр мусирыс, кодӧс перйӧны писькӧдӧм розьяс пыр. Весавны тайӧ ваяссӧ он вермы, сійӧн колӧ синмӧн видзӧдны сы бӧрся, медым няйтчӧданторъяс оз судзны наӧдз.

Юалӧмъяс да вочакывъяс.
1. Мыйла вой-лунӧн ваыс рудзӧ лыа слӧй пыр 10 м джуджда, а сёй слӧй пырыс — сӧмын 1 мм.
2. Кутшӧм ваяссӧ шуӧны грунт ваясӧн? Мыйӧн грунт ваяс торъялӧны пӧвстъяскостса ваясысь?
3. Кытысь ваыс бурджыка лӧсялӧ юӧм вылӧ — грунтысь али пӧвстъяс костысь? Мыйла?
4. Атласса интас планысь корсьӧй ключ (васин). Мыйла сійӧ артмӧма буретш татчӧ?
5. Висьталӧны, кыдзи вежсьӧны грунт ваяслӧн тшупӧдыс во гӧгӧр чӧж да гӧгӧрвоӧдӧй мыйла.