Мый шоналӧ ӧдйӧджык — косін али ва?

Сынӧдыс век вешъялӧ му веркӧс весьтӧд. Сынӧдлӧн горизонтальнӧя мунӧмсӧ шуӧны тӧлӧн.

1. Кыдзи чужӧ тӧлыс? Кор жар гожся лунӧ матыстчан ыджыд вааин дорӧ, кылан, кыдзи васянь ыркыд тӧврутор вайыштӧ. Косін да ва оз ӧтмоза шонавны. Косінсяньыс шоналӧм сынӧд паськалӧ да вывлань кыпӧдчӧ. Косінвесьтса личкӧдыс чинӧ. Кӧдзыд сынӧдыс, ваа эрд весьтсянь вешйӧ косін весьтӧ да кольӧ сэтчӧ — вывлань кайӧм шоныд сынӧд пыдди. Тадзи артмӧ тӧв.

Тӧв чужӧмлӧн медшӧр помка — торъя му веркӧс юкӧнъяс весьтын абу ӧткодь атмосфераса личкӧд. Тӧлыс век пӧльтӧ атмосфераса ыджыд личкӧда инсянь сэтчӧ, кӧні атмосфераса личкӧдыс ичӧтджык.

Кымын ёнджыка торъялӧ атмосфераса личкӧдыс, сымын ёнджыка пӧльтӧ тӧлыс.

2. Тӧв сикасъяс. Саридз либӧ гырысь ты дорын тӧлыс вой-луннас вежӧ нырвизьсӧ кыкысь. Лунын сійӧ пӧльтӧ саридзсянь косінлань, а войын — косінсянь саридзлань. Татшӧм вадор тӧвсӧ шуӧны бризӧн. Бризыс артмӧ сы вӧсна, мый саридз да косін весьтын атмосфераса личкӧдыс ёна торъялӧ. Луннас саридз весьтын личкӧдыс ыджыдджык косін весьтын серти, сійӧн сынӧдыс и вешйӧ косінладорӧ.

Удж. Серпасалӧй тетрадяныд войся бриз артман схема. Пасйӧй (ылӧсас) шонтӧг да атмосфераса личкӧд торйӧн саридз да косін весьтын.

Ылі Асыввылын, Роч му лунвыв суйӧрсянь матын, тӧвъяс вежӧны нырвизьнысӧ во чӧжӧн сӧмын кыкысь. Татшӧм тӧвъяссӧ шуӧны муссонъясӧн. Муссонъяс овлӧны тропосфера улыс юкӧнын. Гожӧмнас материк шоналӧ ӧдйӧджык Лӧнь океанысь, сійӧн океансянь, кӧні атмосфераса личкӧд вылынджык, кӧдзыд сынӧд мунӧ косін весьтӧ. Пӧльтӧ гожся муссон. Тӧвнас океанас шоныдыс кольӧ на, сійӧн атмосфераса личкӧд сы весьтын улынджык, косін весьтын дорысь. Сійӧн тӧлын муссоныс материксянь океанлань и пӧльтӧ. Тӧвнас Ылі Асыввыв лунвылын кӧдзыд да кос, а гӧжӧмнас ыркыд да зэра: зэрсӧ и вайӧ океансянь пӧльтысь муссоныс.

3. Кыдзи тӧдмавны тӧвлысь нырвизь да вын? Тӧв вермӧ пӧльтны быдладор боксянь. И нимсӧ тӧлыдлы пуктӧны енэжтас бок серти, кысянь сійӧ петӧ. Сідз, пӧльтӧ кӧ тӧлыс лунвывсянь, шуам сійӧс лун тӧлӧн, асыв-лунвывсянь кӧ — асыв-лун тӧлӧн да с. в. Тӧвлысь нырвизьсӧ тӧдмалӧны флюгер отсӧгӧн. Став флюгер кокниа бергалӧ ось гӧгӧр да сувтӧ тӧв ньылыд.

Графиксӧ, кытчӧ петкӧдлӧма, кодарсянь кутшӧмкӧ интасын векджык пӧльтӧны тӧвъяс, шуӧны тӧвъяса розаӧн. Видзӧдам Владивостокса тӧвъяса розасӧ. Тӧвъяса роза лӧсьӧдігӧн подувнас босьтӧны тӧв нырвизьяс петкӧдлысь ньӧвъяс. Татшӧм ньӧвйыс кӧкъямыс. Быдӧнӧс юкӧма ӧткодь вундӧгъяс вылӧ; ӧти вундӧг лӧсялӧ тӧлысся кык лунлы. Тӧвшӧр дырйи Владивостокын 2 кымын лун пӧльтӧма асыв-лун тӧв, сідзкӧ асыв-лунвыв нырвизьӧ график шӧр чутсянь пуктӧма ӧти вундӧг. Тӧвшӧрся роза серти тӧдчӧ: лун, рытыв-лун, рытыв да асыв-вой тӧв быдӧн пӧльтӧма ӧти лунӧн, рытыв-войвывса — 3 лун, а войвывса — 20 лун. Нырвизьясса став лӧсялан вундӧгыс йитӧмаӧсь мӧда-мӧдкӧд. Роза шӧрса кытшторйӧ гижӧма, мыйта лун вӧлі тӧвтӧм.

Удж. Владивостокса юлься тӧвъяса роза серти тӧдмалӧй: а) кодарсянь унджыксӧ тӧвъяс пӧльтісны да кымын лун найӧ пӧльтісны; б) кутшӧм тӧв пӧльтӧма 4 лун; в) мыйта лун вӧлі тӧвтӧм.

Тӧвлӧн пӧльтан выныс абу ӧткодь. Тӧвлысь вынсӧ тӧдмалӧны 12 балла шкала серти. Ставтор жугӧдан вын — ураган — 12 балла. Сійӧ кисьтӧ керкаяс, лэптӧ да нуӧ некымын метра сайӧдз сьӧкыд предметъяс, вужнаныс нетшкӧ пуяс. Абу кӧ тӧлыс, лоӧ штиль (0 балл). Тӧв вынлысь 12 балла шкала лӧсьӧдӧма инвывса уна параметр серти да сетӧ позянлун ылӧсас тӧдмавны тӧвлысь вын.

4. Тӧвлӧн тӧдчанлун. Тӧлыс кӧ эз вӧв, косінас эськӧ эз усьлы ньӧти зэр войт, ӧд буретш тӧв вайӧ улис сынӧд океансянь материк весьтӧ. Тӧв нуӧ няйтчӧдӧм сынӧд каръясысь, оз ӧд весьшӧрӧ тӧла дырйи кокниджыка лолавсьы.

Мортыд важӧн нин уджӧдӧ тӧвсӧ. Географияса восьтӧмъяс вӧчӧмаӧсь паруса карабӧн ветлысьяс, а мунісны тайӧ карабъясыд, буретш тӧв вӧтлӧма да. Важысянь тӧвнас вӧдитчӧны тӧввыв изанінъясын — мельничаясын. Ӧнія дырйи лӧсьӧдӧны тӧввыв моторъяс, найӧ пӧртӧны тӧвлысь вын электротокӧ.