Мый кодь нӧ эськӧ муыс? Кутшӧм сылӧн формаыс? Эм-ӧ сэтшӧм предметъяс, кодъяслысь дорыш помъяссӧ он вермы корсьны да кодъяслӧн веркӧсыс мылькъя? Сэтшӧм предметъястӧ ми тӧдам. Ми кӧ чуньӧн нуӧдам пызан пӧв кузя, регыд и помӧдзыс воам. Пондам кӧ чуньнымӧс новлӧдлыны мач вывті, дорыштӧмӧдзыс некор огӧ воӧй. Мачыс гӧгрӧс да дорышъясыс сылӧн абу. Веркӧсыс мачлӧн гӧгӧрбок мылькъя. Мачлӧн формаыс — сяр. Сэтшӧм жӧ формаа миян муным. Кык сюрс во сайын кымын овліс греческӧй учёнӧй да сійӧ веськыда арталіс мусярлысь ыдждасӧ. Вӧлӧмкӧ со мый: Мусярсӧ кӧ вӧнявны гезйӧн, ковмис эськӧ 40 сюрс километр кузя гез. Со ӧд мый ыджда муным.

Уна видзӧдӧм-туялӧм вынсьӧдӧны ӧнія вӧчӧм кывкӧртӧдсӧ. Тӧлысь саялӧмъяс (затменньӧяс) дырйи мулӧн вуджӧрыс усьӧ тӧлысь вылӧ. Кӧть кутшӧм инын му вуджӧрыс эз вӧв, сійӧ пыр гӧгрӧс. Тайӧ бара жӧ петкӧдлӧ, мый муыд сяр кодь, гӧгрӧс. Мый му збыльвылӧ сяр кодь, эскӧдӧны му гӧгӧр кытшовтана ветлӧм-мунӧмъяс. Медводдза му гӧгӧр ветлӧм-мунӧм вӧчис путешественник Магеллан 1519–1522-ӧд воясӧ. Сылӧн ветлӧм-мунӧмыс нюжаліс 2½ во. Сэкся кадӧ татшӧм путешествиеыд вӧлі вывті сьӧкыд да уна йӧз мынтысьлісны сыысь олӧмнаныс: Магелланкӧд мунысь 265 морт пиысь бӧр воисны сӧмын 18 морт; путешествие дырйиыс куліс и ачыс Магеллан. Магеллан бӧрын му гӧгӧртана ветлӧм-мунӧмъястӧ вӧчавлісны унаысь нин дай уна туйясӧд. Ӧнія кадӧ гӧгӧртана ветлӧм-мунӧмтӧ вӧчны абу сьӧкыд да кокниа позьӧ кытшовтны поездъяс вылын, карабъясӧн, самолёт вылын.

Сідзнад, муыд сяр формаа. Ми огӧ аддзӧй тайӧ мылькъялунсӧ сы вӧсна, мый му веркӧсыслысь аддзам сӧмын ичӧтик юкӧн. А му сярыд зэв ыджыд — сылӧн гӧгӧртасыс 40 сюрс км кузьта, диаметрыс сылӧн 13 сюрс км гӧгӧр.

Мулӧн сяра формаыс урчитсьӧ, кыдзи ми аддзылім, дзик кокни туялӧм-кыйӧдӧмысь.

Муыд кӧ вӧлі плавкӧс, сэки эськӧ быд инсянь му вылад тыдалісны ӧти и сійӧ жӧ кодзувъяс. Но збыльвылӧсӧ кодзула енэжыд абу быдлаын ӧткодь. Мунам кӧ ми ылӧ лунвылӧ, сэки аддзам, мый енэжыд вежсьӧ: миянлы тӧдса кодзувъяс саялӧны енэжтас сайӧ, а мыччысьӧны мукӧд кодзувъяс, кодъясӧс ми эгӧ аддзывлӧй войдӧр. Мӧвпыштам аслыным, мый пызан вывті ветлӧдлӧ гут: сэки сы весьтын пыр лоӧ жырлӧн ӧти и сійӧ жӧ пӧтӧлӧк; но гутыс кӧ ветлӧдлӧ сунис йылӧ ӧшӧдӧм яблӧг вывті, сэки яблӧг вылысла боксяньыс сійӧ пондас аддзыны ас весьтсьыс пӧтӧлӧк, а яблӧг улысла боксяньыс сійӧ мыш весьтын лоӧ нин джодж. Тадзи жӧ абу ӧткодь и енэжыд сяр кодь мулӧн разнӧй бокъяс весьтын.

Мый Мулӧн формаыс сяр кодь, позьӧ вӧлі казявны ещӧ и сы вӧсна, мый мукӧд енэжса эмторъяс тшӧтш гӧгрӧсӧсь. Сідз, Шонді гӧгрӧс, Тӧлысь гӧгрӧс и планетаяс гӧгрӧсӧсь. Таысь кындзи, тӧлысь саялӧмъяс дырйи Тӧлысь вылысь позьӧ аддзыны Мусянь усьысь вуджӧрсӧ. Тайӧ вуджӧрыс гӧгрӧс. А Мусянь усьысь вуджӧрыс кӧ гӧгрӧс, сідзкӧ и Муыс гӧгрӧс. Тӧдса, мый Тӧлысь югдӧдӧ оз аслас югӧръяснас, а сійӧ югӧрнас, кодӧс босьтӧ Шондісянь. Кор Муыс лоӧ Тӧлысь да Шонді костын, сэк Мусянь усьысь вуджӧрыс вермас веськавны Тӧлысь вылӧ. Буретш тайӧ здуксӧ, кор Мусянь усьысь вуджӧрыс усьӧ Тӧлысь вылӧ, ми и шуам тӧлысь саялӧмӧн. Мулӧн вуджӧрыс, кыдзи ыджыд пемыд кытш, надзӧникӧн кайӧ Тӧлысьлӧн эзысь веркӧс вылӧ. Саялӧмсӧ пансьӧмсяньыс да помӧдзыс видзӧдігӧн ми бура аддзам, мый Мусянь усьысь вуджӧрлӧн формаыс гӧгрӧс.