1. Ваын овны коланатор. Океанын овнытӧ ловъя ловъяслы майбыр. Саридзса медся ыджыд пемӧс — лӧз кит, сійӧ слӧнысь 20–30 пӧв сьӧкыдджык. Косінын сійӧ эськӧ пыр и куліс, сы ыджда вир-яйсӧ кыскыны эз вермы да. А ваас быд телӧ вылӧ мӧрччӧ йӧткан вын. Океанӧд вешъялігӧн, ыджыд сьӧктаа китлы оз ков сы бура мырсьыны, кыдзи косінса ичӧтджык пемӧсъяслы.
Океанын да саридзын олысь организмъяслы оз ков майшасьны температураяс ёна вежласьӧм вӧсна, кыдзи тайӧ косінын овлӧ. Ваыс шоналӧ сынӧдысь тӧдчымӧн ньӧжмыдджыка да бӧр атмосфераӧ шоныдсӧ сетӧ надзӧн жӧ. Сезонъяс серти шонтӧг торъялӧ сӧмын ва вылыс слӧйын. 1000 м-ысь джуджыдджыкинын саридз валӧн температураыс во гӧгӧр чӧж тӧкӧтьӧ вежсьыштӧ.
Океанса олӧмлы медся колана — ваӧ сылӧм шоммӧдан газ, сійӧн саридзса организмъяс лолалӧны. Шоммӧдан газсӧ лэдзӧны кызвыйӧ веж ватурунъяс, на пытшкын мунӧ фотосинтез, а та вӧсна ва вевдор слӧйясын шоммӧдан газыс джуджыдінын дорысь унджык. Океанса визувъяс да гыяс сорлалӧны васӧ да шоммӧдан газ разалӧ океан пыдӧсӧдзыс.
2. Мирса океанын олысь ловъя ловъяс. Став организмыс, коді океанын олӧ-вылӧ, юксьӧ куим ыджыд чукӧрӧ. Планктон (элл. «планктос» — шӧйтысь) тэчӧма микроскоп пыр аддзана ватурунъясысь да посньыдик пемӧсъясысь — ракпиян, медузаяс, кодъяс «ӧшалӧны» ваын, а визувъяс найӧс новлӧны. Ваын ас кежысь уялысь организмъяс пиын черияс, китъяс, тюленьяс, саридзса измышкаяс, кальмаръяс да к. д. Ватурунъяс, моллюскъяс, крабъяс, коралл полипъяс, нидзувъяс — океан пыдӧсын олысь ловъя ловъяс.
3. Мирса океанын организмъяслӧн паськалӧм. Океанас ловъя ловъясыслӧн паськалӧмыс сы сайын, мыйта локтӧ шондісянь югыдыс да шоныдыс, уна-ӧ ваас сылӧма шоммӧдан газ. Ляпкыдджыкинын, кӧні тырмымӧн шонді югыдыс (шельфын), паськыда быдмӧны ватурунъяс, наысь ва улас дзонь видзьяс артмӧны. Тайӧ — бур пӧскӧтина черияслы да океанса мукӧд ловъяслы: краб, омар, моллюскъяс.
Вадорсянь ылын каналӧ планктон, коді сёян пыдди мунӧ океанса унджык олысьлы, та лыдын уска китлы да, дерт нин, черилы. Планктонӧн озыр районъяс черинас озыр жӧ.
Океанлӧн кӧдзыд джумъясын олысьыс этша, но тайӧ абу дзик овтӧмин, кӧть и быдмӧг сэні абу. Войдӧр чайтлісны, океанад 6 км-ысь джуджыдджыкинас органика абу, ӧд ньӧти ловъя лов оз вермы овны татшӧм ва личкӧд дырйи. Но сэсся весиг медся джуджыдінъясысь сюрины ӧти йӧртӧда организмъяс, а сідзжӧ губкаяс, нидзувъяс, раккодьяс, моллюскъяс да весиг черияс. Джуджыд ваын олысьяслӧн пытшкас абу сынӧда гырк, а ваыс, коді налӧн организм пытшкын, топӧдчӧ вывті этша, сійӧн и организм вылӧ ортсыса личкӧмыс кокниа ӧтвесьтасьӧ пытшкӧсса личкӧдӧн. Пыдӧсса олысьяс вердчӧны ва вевдор слӧйысь лэччӧм организм колясъясӧн, либӧ мӧда-мӧднысӧ сёйӧны. Джуджыд васа уна организмын, торйӧн кӧ черияслӧн, сӧвмӧма юрвывса пӧнар модаа аслыспӧлӧс югзьӧдан органъяс. Мукӧд ловъя ловлӧн эм торъя органъяс, код отсӧгӧн позьӧ кывны шы гыяс. Тайӧ сетӧ позянлун ас кадӧ казявны вӧрӧглысь матыстчӧм либӧ, мӧдарӧ, тӧдмавны, кӧні кыйдӧсыс.
Юалӧм да удж
1. Мыйла океанас организмъяслы кокниджык овны косінын дорысь?
2. Мирса океанын олысь организмъяс куим чукӧрсьыс кодас пырӧ: а) устрича; б) треска; в) акула; г) креветка?
3. Мыйла Мирса океанас олӧмӧн медся озыр инъяс континент вадорын куйлӧны?
4. Висьталӧй океан пыдӧсса олысьяс йылысь.
Результат теста