Мувыв куйланін. Ылі Асыввывлӧн территория кузь полосаӧн кыссьӧ Лӧнь океанса саридзьяс вадор пӧлӧн. Тайӧ миян Чужан мулӧн асыввыв дорӧс. Войвывсянь тайӧ районсӧ кытшалӧны Войвыв Йиа океанса Чукотка да Асыввыв Сибыр саридзьяс; асыввывсянь — Лӧнь океан да сылӧн Беринг, Оката, Мупом саридзьяс. Рытыввылын да рытыв-войвылын вежтасыс мунӧ гӧра мусюръяс кузя, а ылі лунвылын сійӧ ӧтлаасьӧ канму суйӧркӧд. Ылі Асыввывлӧн мутасӧ пырӧны Чукотка да Камчатка кӧджъяс, Сахалин, Курила, Командор діяс.

Миян канму озыр быдсяма рудаясӧн да мукӧд мупытшса перъянторъясӧн. Гӧраяс артмигӧн Му пытшкысь пыдысь потасъясӧд кайисны сылӧм массаяс да пӧсь ва сывдасъяс, кодъяс артмылісны тайӧ сылӧм массаясысь. Му шар пытшкысь ёна пыдысь кайӧм тайӧ веществояс кынмигӧн и артмисны рудаӧн перъянторъяс. Рудаяс вермисны артмыны быдсикас джудждаын да дзик абу ӧтмындаӧн. Но сынӧдлӧн температура вежласьӧмысь, ва да тӧв уджысь гӧраяс киссьӧны, рудаӧн перъянторъясяс вочасӧн петӧны му веркӧсӧ. Тайӧ тыдалӧ, шуам, Уралын, коді зэв озыр кӧрт рудаӧн, ыргӧнӧн.

Перъянторъяслӧн артмӧм.

Мупытшса перъянторъяс юксьӧны металлаяс вылӧ, либӧ рудаяс вылӧ (кӧрт изъяс, колчеданъяс, свинеч блеск да мукӧд), сідз шусян кокни металлъяса ӧтувтчӧмъяс вылӧ (бокситъяс, кӧні эм лемень, пуӧм да мукӧд совъяс, фосфоритъяс, слюда, извесьт да мук.), да металлтӧмъяс вылӧ (шомъяс, мусир, тэг).

Кӧні куйлӧны мупытшса перъянторъяс. Сы вӧсна мый металлъяс артмисны магмалӧн сывдӧм массаясысь, кодъяс петлісны гӧра мутыръяс артмигӧн му кышлӧн жугласьӧминъясті да потасъясті, то металлъяслӧн чужанінъясыс медсясӧ паныдасьлӧны гӧраясын.

Металл рудаяс ми аддзам Уралысь, Кавказысь, Алтайысь, Асыввыв Сибырса гӧраясысь.

Азиялӧн дзуг да неӧткодь веркӧсыс артмис мулӧн пытшкӧсса да ортсыса вынъяс кузь кад чӧж уджалӧм вӧсна.

Пытшкӧсса вынъяс уджалӧм вӧсна артмылісны кыпыд гӧра мусюръяс, му кышыс жугласис, мый вӧсна ӧтилаын кыптылісны тшӧтшыдінъяслӧн глызаяс, а мӧдлаын му кышлӧн юкӧнъяс лэччылісны увлань да артмылісны гуранъяс, кодъяс унджыкысьсӧ тырӧмаӧсь тыясӧн, куйлӧны кӧ найӧ материк пытшкын, либӧ саридзьясӧн, куйлӧны кӧ материк доръясын.

Карта серти удж.

1. Висьталӧй, кӧні увтасъясыс паськыдджыкӧсь, — Войвыв али Лунвыв Америкаын.
2. Кутшӧм тіянлы тӧдса ыджыд увтас куйлӧ Лунвыв Америкаын?
3. Кутшӧм джуджыд гӧраяс нюжӧдчӧмаӧсь Лунвыв Америкаын Лӧнь океан вадор пӧлӧн?

ВОЙВЫВ АМЕРИКА

Карта серти удж.

1. Тӧдмасьӧй Войвыв Америкалӧн физическӧй картаӧн. Кутшӧм веркӧс босьтӧ ыджыдджык места — увтасъяс али вывтасъяс да гӧраяс? 2. Петкӧдлӧй Войвыв Америкаысь тіянлы тодса гӧраяс. Джуджыдӧсь-ӧ налӧн йывъясыс?

Уськӧдӧй тӧд выланыд: Мый сэтшӧм рифт? Кутшӧм сикас мупытшса озырлунъяс овлӧны? Кутшӧм йитӧдыс му пытш тэчас да мутас рельеф костын?

Африка — важъя континент.

1. Африкаа плиталысь кутшӧм юкӧн босьтӧ платформа? 2. Кутшӧмджык ногӧн артмӧны гӧра системаяс? 3. Кутшӧм йитӧд эм изсикасъяс да мупытшса озырлунъяс костын?