1. Кутшӧм олан пунктын ті оланныд?
2. Кӧні уджалӧны бать-мамныд?
Овмӧдчанінсӧ бӧрйигӧн, мортыс важысянь тӧждысьӧма, медым сэні вӧлі тырмымӧн сёян, ва, шоныд да позис дорйысьны быд шогысь да лёкысь.
Войдӧр оланінсӧ лӧсьӧдлісны медсясӧ ю дорӧ, стрӧитчан материал (вӧр-пу, из, сёй) кутанінсянь матӧ, бура чужтан муяс дінӧ да вӧрӧгысь дорйысьны лӧсялан ывлавыв объектъяс бердӧ.
Кыдзи Му вылас артмӧма морт? Кутшӧм видзӧдласъяс та серти эмӧсь миян кадӧ?
Биологъяс чайтӧны, важ морт увйыс вожаліс важ ӧблезяна увтырысь 3−5 млн. во сайын. Кӧнкӧ 30−40 сюрс во сайын артмӧма ӧнія биологияса сикас — вежӧра морт (Homo sapiens).
1. Мыйысь тэчӧма Му гӧгӧрса атмосфера?
2. Висьталӧй, кутшӧм тыртанторъяс Мирса океан ваын медся уна.
3. Кутшӧм неджӧг из сикасъяс тіянлы тӧдсаӧсь? Кыдзи найӧ артмӧны?
1. Экваторса васӧд вӧръяс. Экваторбердса мутасын сынӧдлӧн вой-лунся шӧр температураыс 25°С, вочӧжся енэжва лыд 2000 мм-ысь унджык, да усьӧ енэжваыс во гӧгӧр чӧж ӧтмындаӧн. Татшӧм ывлавыв гӧгӧртасысла и артмӧмаӧсь экваторса васӧд вӧръясыс. Лунвыв Америкаын найӧ паськыда быдмӧны Амазонка ю бассейнас, Африкаын Гвинея куръя вадорас да Конго ю бассейнас, а Азияын Малайя архипелагса діяс вылын.
Мый сэтшӧм биосфера?
Му вылын либӧ кутшӧмкӧ торъя юкӧнас — континентын, канмуын, обласьтын, олан пунктын — олысь став йӧзӧс шуӧны олысь котырӧн (населенньӧӧн). Ӧнія кадӧ Му вылас олӧ 6,5 млрд мортысь унджык.
- Мыйӧн торъялӧ ловъя ывлавылыс ловтӧмсьыс?
- Лыддьӧдлӧй Мулысь ортсыса вевттьӧдъяс.
- Кыдзи вежсьӧ океанас ва шонтӧгыс пыдӧджык лэччигӧн?
- Мый сэтшӧм шельф?
- Мирса отваын олысь организмъяс пиысь коді тіянлы тӧдса нин?
1. Висьталӧй, мыйӧн тӧдчана Му шарлы атмосфераыс.
2. Кутшӧм лоӧ сынӧд шонтӧгыс 1500 м джуджда гӧра йылын, горулас кӧ +20°C? Кутшӧм вылнаын сынӧд температураыс лоас +14°C?
3. Артыштӧй вой-лунся шӧр температура да вой-лунся шонтӧг амплитуда татшӧм мыччӧдъяс серти: 7 ч. −3°C, 13 ч. +5°C, 19 ч. −1°C.
4. Кутшӧм лоас атмосфераса личкӧд 210 м джуджда мыльк йылын, горулас кӧ сійӧ 758 мм.
5. Мыйта ва ру вермас тӧрны 2 м3 сынӧдӧ +10°С шонтӧг дырйи? Мыйта ва ру ковмас содтыны, медым тайӧ сынӧдыс бара лои ва ру тыраӧн +20°С температура дырйи?
1. Мый шусьӧ географияса пасьтаӧн?
2. Кыдзи артыштны: а) шонтӧглысь вочӧжся шӧр амплитуда; б) енэжвалысь вочӧжся шӧр лыд?
3. Кутшӧм ва визув шуӧны шоныдӧн, а кутшӧм — кӧдзыдӧн?
Быд интасын климатыс артмӧ уна помка вӧсна. Медся тӧдчанаяс — интаслӧн географияса пасьта, саридз веркӧс тшупӧдсянь сылӧн вылна, рельеф, саридз да океансянь матыслун, океанса визувъяс, кодарсянь векджык тӧлыс.