Америка сэтшӧм ёна нюжалӧма, мый сійӧ босьтӧ войвыв сярджынйысь став климат зонаяссӧ, полюсдорсаысь кындзи, ставсӧ и лунвыв сярджынйысь. Вомӧн нога мусюръяс абутӧмла климат зонаясыс материк асывладорын мӧда-мӧд бӧрсяыс вочасӧн вежласьӧны.
Уськӧдӧй тӧд выланыд: Кутшӧм компонентъясысь тэчӧма ывлавыв комплекс?
Африкаса вӧр-валы характернӧй торйӧн лоӧны экваторсянь кыкнанладорас ясыда вежласян вӧр-ва зонъяс. Збыль тай, Африкаса вӧр-ва зонаяс Войвыв да Лунвыв мусярджынъясас рӧмпӧштанын моз тӧдчӧны.
Овтӧмин. Кымын матынджык войвыв да лунвыв тропикъяслань, ыджыд личкӧда да пассатъяса вӧньясын, сымын этшаджык усьӧны енэжваяс да сымын быдмӧгуловыс лоӧ омӧльджык. Кыдзи войвыв, сідзи и лунвыв мусярджынйын саваннаяс вочасӧн вуджӧны тропикдорса джынвыйӧ, а сэсся тырвыйӧ овтӧминъясӧ.
Карта серти удж.
1. Видзӧдлӧй Африкалӧн вӧр-ва зонаяс карта вылӧ (92 рис.) да висьталӧй, кутшӧм зонаяс куйлӧны жар климата вӧньын, кутшӧмъяс — шӧркоддьӧм климата вӧньын.
2. Вӧр-ва зонаяс пӧвстысь кутшӧм зона босьтӧ Африкаын медся ыджыд места?
Африка куйлӧ экватор кыкнанладор бокын. Сійӧ — медся жар континент му вылын.
Мыйӧн аслыспӧлӧс Австралиялӧн мувыв куйланін. Кыдзи му кышлӧн тэчасыс тӧдчӧ Австралияса рельефын. Мыйла Австралияын сэтшӧм климат. Кыдзи материклӧн кослуныс да ставсьыс торйӧн куйлӧмыс тӧдчӧны сы вӧр-ваын.
Уськӧдӧй тӧд выланыд: Кутшӧм пемӧсъясӧс шуӧны эндемикӧн?
Вӧр-ва зонаяс.
Вӧр-ва зонаяс Австралияын абу уна. Африкаын моз вӧр-ва зонаяс бура тыдавмӧн вежсьӧны широта серти, м. ш. войвывсянь лунвылӧ. Материк джынсьыс унджыксӧ вевттьӧны овтӧминъяс да саваннаяс. Сӧмын лунвыв дорын эм Му шӧр саридз дорса кодь тропикувса участокъяс, а войвылын экваторувса климат гӧгӧртасын паськалӧмаӧсь сідз шусяна мукӧддырся васӧд вӧръяс.
1. Мый лоӧ ывлавыв комплекс? 2. Кутшӧм ывлавыв комплексъяс шусьӧны вӧр-ва зонаясӧн? 3. Мыйын медшӧр помкаыс вӧр-ва зонаяс вежласьӧмлы?
Войвыв юкӧныс Австралияын век веж, васӧда тропик вӧр улын да саваннаяс улын. Австралия асыв-лунвылын быдмӧны век веж пуяс, унджыкыс эвкалиптъяс. Тайӧ пуясыс бура велалӧмаӧсь кос да жар климатас: вужъясыс налӧн кузьӧсь да вермӧны кыскыны васӧ му пытшкысь пыдысь; коръясыс налӧн пӧшти вертикальнӧя ӧшалӧны, сы вӧсна шонді югӧр на костӧд сӧмын исковтӧ да сы вӧсна эвкалипта вӧрын зэв югыд. Тайӧ пуясыс сэтшӧм шоча быдмӧны, мый вӧрыс парк кодь.
Австралияын вӧлявыв пемӧсъяс дзик мӧдсикасаӧсь мукӧд му юкӧнъясын серти. Сэні кольӧмаӧсь уна сэтшӧм пемӧсъяс, кодъяс овлісны войдӧр и мукӧд му юкӧнъясын, но важӧн нин пӧшти ставыс бырис. Австралияын ёна паськалӧмаӧсь зепта пемӧсъяс.