Мирса мусярджынъя карта миянлы петкӧдлӧ Мулысь кык джын. Тайӧ карта серти сьӧкыд туявны океанъяссӧ. Сідзжӧ сьӧкыд орччӧдавны климатъясӧс, быдмӧга обласьтъясӧс, пасъявны саридзвыв туйяс. ХVІ-ӧд нэмын картограф Меркатор лӧсьӧдіс сэтшӧм мирса  карта, код вылӧ тӧрӧны став океанъясыс да материкъясыс. Видзӧдлӧй бурджыка тайӧ карта вылас да сійӧс ӧткодялӧй мусярджынъя картакӧд. Мусярджынъяс вылас, кыдзи и глобус вылын, став меридианыс ӧтлаасьӧны полюсъясын. Меркаторлӧн карта * вылын найӧс нуӧдалӧма параллельнӧя.

Параллельяс да меридианъяс артмӧдӧны сідз шусяна градуса тыв. Градуса тыв серти ми вермам аддзыны да пасйыны мушар вылысь кӧть кутшӧм чут. Босьтам пример. Мед миянлы шар вылысь колӧ аддзыны чут, коді сулалӧ 30° войвыв пасьта вылын да 60° асыввыв кузьта вылын. Медводз ми корсям экватор, сэсся войвыв мусярджын вылысь 30° параллель. Сэсся нуля меридиансянь асыввывланьысь корсям 60° меридиан. И сэні, кӧні 30° параллельыс вомӧнасьӧ 60° меридианкӧд, лоас корсян чутыс. Дженьдӧдӧм могысь, «войвыв пасьта» кыв пыдди гижӧны прӧстӧ в.

 Му, кыдзи ми шулім нин, аслас чӧрс гӧгӧрыс тыр бергӧдчӧм вӧчӧ 24 часӧн. Мулысь тыр бергӧдчӧм кадсӧ ми шуам суткиӧн. Суткисӧ векджык юкӧны кык ӧткодь юкӧн вылӧ: войшӧрсянь луншӧрӧдз 12 час да луншӧрсянь войшӧрӧдз 12 час. Кадсӧ лыддьыны бурджык не 12 часӧн, а 24 часӧн, суткисӧ кык пельӧ юктӧг. Сэки луншӧр бӧрын 3 час пыдди лоӧ 15 час, 11 час рыт пыдди — 23 час да с. в. 

Му шарсӧ серпасалӧны сідзжӧ мусерпас вылын. Та могысь медводз гижтӧны градуса тывъя кык круг, а сэсся ӧти кругас серпасалӧны шарыслысь ӧти джынсӧ, а мӧдас — мӧд джынсӧ. Мусярджынъяса карта вылын, кыдзи и глобус вылын, войвывсянь лунвылӧ веськӧдӧмыс быдлаын лӧсялӧ меридианъяс веськӧдӧмкӧд. А асыввывсянь рытыввылӧ веськӧдӧмыс лӧсялӧ параллельяс веськӧдӧмкӧд. Тайӧн карта торъялӧ планысь. План вылын географияса тыв абу, и сэні войвывсянь лунвылӧ веськӧдӧмыс лыддьыссьӧ вевдорсянь увланьӧ, рытыввывсянь асыввылӧ веськӧдӧмыс лыддьыссьӧ шуйгавывсянь веськыдвылӧ. 

Бара видзӧдлам глобус вылӧ. Экватор вылӧ бура видзӧдлӧмӧн сы вылысь ті аддзанныд лыдпасъяс 0, 15, 30, 45 да с. в. 180-ӧдз: лыдпасъясыс мунӧны асыввылӧ и рытыввылӧ. Вӧлӧмкӧ, тайӧ лыдпасъясыс петкӧдлӧны градусъяс. Быд 15° костын глобус вылын нуӧдӧма меридиан. Меридианыс, кодӧс нуӧдӧма 0° пыр, шусьӧ медводдзаӧн либӧ нуля меридианӧн. Сысянь градусъяссӧ лыддьӧмыс мунӧ асыввылӧ да рытыввылӧ.

 Глобус — му шарлӧн модель, кодӧс ичӧтмӧдӧма уна миллион пӧв. Медым кивыв вӧлі вӧдитчыны глобуснас, му шарлы моделяс сюйӧма (воображаемӧй чӧрс пыддиыс) кӧрт чӧрс, кодӧс йитӧма подставка дінӧ. Ті тӧданныд, мый сэтшӧм экваторыс да меридианъясыс. Му вылын — тайӧ воображаемӧй визьяс, а глобус вылын тайӧ визьяссӧ нуӧдалӧма зэв ясыда да тӧлканог. Видзӧдлам бурджыка экватор вылӧ. Глобус вылын экваторсӧ юклӧма ӧтыджда юкӧнъяс вылӧ да быд юкӧн пыр нуӧдӧма меридианъяс.

Глобус — му шарлӧн модель, кодӧс ичӧтмӧдӧма уна миллион пӧв. Медым кивыв вӧлі вӧдитчыны глобуснас, му шарлы моделяс сюйӧма (воображаемӧй чӧрс пыддиыс) кӧрт чӧрс, кодӧс йитӧма подставка дінӧ. Ті тӧданныд, мый сэтшӧм экваторыс да меридианъясыс. Му вылын — тайӧ воображаемӧй визьяс, а глобус вылын тайӧ визьяссӧ нуӧдалӧма зэв ясыда да тӧлканог. Видзӧдлам бурджыка экватор вылӧ. Глобус вылын экваторсӧ юклӧма ӧтыджда юкӧнъяс вылӧ да быд юкӧн пыр нуӧдӧма меридианъяс.