Материк вылын олысь йӧз котырыс тэчас сертиыс вывті дзуг. Медым гӧгӧрвоны, мыйла тадзи лои, колӧ тӧдны континент овмӧдан история.
Кутшӧм медшӧр расаяс вылӧ юксьӧ Му вылас олысь котырыс, да мыйӧн торъялӧны ӧти расаа йӧз мукӧдысь?
Ывлавыв гӧгӧртас да йӧз тэчас серти Африкаӧс позьӧ юкны нёль пельӧ: Войвыв, Рытыввыв да Шӧр, Асыввыв, Лунвыв.
Войвыв Африка нюжалӧ Мушӧр саридзсянь да босьтӧ Сахара овтӧминлысь ыджыдджык юкӧнсӧ. Ывлавыв гӧгӧртас серти тані позьӧ торйӧдны тропикувса войвыв да Сахара овтӧмин. Войвыв Африкаса пӧшти став олысьыс европеоид расааӧсь.
Лунвыв Африкалӧн канмуяс. Лунвыв Африкаса республика.
Асыввыв Африка куйлӧ Конго юсянь асыввылын да босьтӧ материклысь джуджыдджык юкӧнсӧ. Тані эмӧсь гырысь тыяс, континентса медджуджыд гӧра йыв, му кышын мирса медся ыджыд потӧминъяс, тані пансьӧ мушарса медкузь ю. Асыввыв Африкаын унджыклаас куйлӧны саваннаяс. Но рельефлӧн унапӧлӧслун вӧсна климатыс да быдмӧгуловыс сэн и тан ёна вежласьӧ. Вель ыджыд мутасъяс сетӧма ывла доръянінъяслы да войтыр паркъяслы. Та серти позьӧ гӧгӧрвоны, мый татчӧс йӧзыс ёна тӧждысьӧны вӧр-ва видзӧм вӧсна.
Африкаын эм 57 канму, на пöвстын нёльыс — аснаукӧн мездлун босьтöмöсь да та вöсна мирын пыдди пуктытöмöсь. Ӧнiя асшöр канмуяс пиысь унджыкӧн дыр кад чöж вöлöмаöсь европаса канмуяслы колония пыдди, найö босьтӧмаӧсь асшöрлун сöмын 1950–1960 воясö.