Америка сэтшӧм ёна нюжалӧма, мый сійӧ босьтӧ войвыв сярджынйысь став климат зонаяссӧ, полюсдорсаысь кындзи, ставсӧ и лунвыв сярджынйысь. Вомӧн нога мусюръяс абутӧмла климат зонаясыс материк асывладорын мӧда-мӧд бӧрсяыс вочасӧн вежласьӧны.
Америкалӧн тэчасногыс торъялӧ гырысь да прӧстӧй чертаясӧн. Кыкнан Америкаыслӧн тӧдчанаыс сійӧ, мый юксьӧны кузяногыс куим тшупӧд вылӧ. Рытыввылын куйлӧны зэв джуджыд да мукӧд серти том гӧраяс. Налӧн ӧтувъя нимыс Кордильера (Лунвыв Америкаын тшӧкыдджыка шуӧны Андъясӧн). Шӧрсӧ босьтӧны увтасінъяс. Асыввылын — ёна жугавлӧм важ гӧраяс да неыджыд увтасінъяс.
Америка мукӧд му юкӧнъясысь дзик торъя. Европа да Африка дінысь сійӧс торйӧдӧ Атлантика океан, Азия да Австралия дінысь — Ыджыд океан. Сӧмын асыв-войӧд Америка ёна матыстчӧ Войвыв Азия дінӧ. Тайӧ кык му юкӧн костас Беринг вис лоӧ сӧмын 89 км пасьта. Сійӧ кынмылӧ 9 тӧлысь кежлӧ, сы вӧсна Азияын олысьяс ёна важӧн вӧлі вуджалӧны Америкаӧ. Медічӧт туйкостыс Атлантика океан войвыв юкӧнӧд Европа да Америка костлӧн 3½ сюрс км.
Америка быттьӧкӧ кык куимпельӧса, кодъясӧс мӧда-мӧдыскӧд йитӧма векньыдик Панама вуджанінӧн. Паськыд бокъяснас куимпельӧсаясыс видзӧдӧны войвылӧ, векньыднас — лунвылӧ. Евразия кӧ нюжалӧма асыввывсянь рытыввылӧ, Америка нюжалӧма меридиан ногӧн войвывсянь лунвылӧ, 72° в. ш.-сянь 56° л. ш.-ӧдз — 18 сюрс км кузьта.
Діяс да кытшласьӧм вадоръяс серти мӧда-мӧдсьыныс торъялӧны ӧтарсяньыс Войвыв да Лунвыв Америкаяс, а мӧдарсяньыс Атлантика да Ыджыд океанъяслӧн вадоръясыс.
Африкаын олысь став йӧзыс лоӧ 140 млн. морт гӧгӧр. Шӧркодя 1 кв. км вылӧ воӧ 5 морт. Медуна йӧз олӧ Нил ю пӧлӧн; 1 кв. км вылӧ воӧ 360 морт. Сахараын да Калахариын, оазисъясын кындзи, олысь абу. Войвыв Африкаын олысьлӧн шӧркодя 1 кв. км вылӧ воӧ 10‒15 морт, рытыввылын — Конго кывтыд ковтысын — 1 кв. км вылӧ воӧ 25 морт кымын. Абиссинияын 1 кв. км вылӧ воӧ 11 морт кымын. Этнос тэчас боксянь Африкаын олысь йӧз зэв уна сикас. Вужвойтырыс негръяс, бушменъяс, кафръяс да готтентотъяс. Войвылын олӧны арабъяс, берберъяс, туарегъяс да абиссинечьяс.
Африкаса юяс: Нил, Еджыд Нил да Лӧз Нил, Нигер, Конго, Замбези да Оранжава.
Африкалӧн юясыс уна вааӧсь да зэв кузьӧсь. Заводитчӧны найӧ Африка шӧрсянь. Тшӧтшкӧс вывтас тшупӧдъясӧд визувтігӧн, найӧ усьӧны зэв вылісянь да мукӧддырйи вӧчӧны зэв-зэв ыджыд борганъяс (шуам, Виктория борган Замбези ю вылын) да коськъяс (Конго, Нил да мукӧд юяс вылын). Та вӧсна Африкаса юясӧд ӧткымынлаті некутшӧма оз шогмы ветлӧдлыны судноясӧн.
Африка ставнас тэчӧма уна тшӧтшкӧс вывтасъясысь, кодъяс артмӧмаӧсь тшупӧдӧн-тшупӧдӧн уна судта массивнӧй глыбаясысь.
Африка асыввылӧд нюжалӧма джуджыд шлювдӧд, кӧні и лоӧны африкаса медгырысь тыяс. Тайӧ шлювдӧд пӧлӧныс эмӧсь кусӧм вулканъяс Кения да Килиманджаро.
Африка куйлӧ асыввыв мусярджынйын. Европаысь сійӧс торйӧдӧ Гибралтар вис да Мушӧр саридз, асыввывсяньӧд Суэц канал да Гӧрд саридз торйӧдӧны сійӧс Азия дінысь, асыв-лун бокын лоӧ Индия океан, рытыввыв бокын — Атлантика.
Африкалӧн мутасыс 30 млн. кв. км да ыджданас сійӧ лоӧ мукӧд му юкӧнъяс пиын коймӧд местаын.
Африка куйлӧ экватор кыкнанладор бокын. Сійӧ — медся жар континент му вылын.
Африкаӧс вӧлі тӧдӧны зэв нин важысянь, ёнджыкасӧ вӧлі тӧдӧны Мушӧр да Гӧрд саридздорса юкӧнъяссӧ. Континент пытшкас пыдӧджык пырныс вӧлі кутӧны Нил юлӧн коськъясыс, овтӧминъяс да кид племяса войтыр. Сёрӧнджык, полігтыр, уна ветлысь-мунысьяс заводитісны кытшовтны Африка гӧгӧр озыр Индияӧ саридз туй корсьӧм могысь.