Вывті ыджыд материк-колонияын олысь йӧз бӧръя дас воясас пыр ӧтарӧ ёнджыка гӧгӧрвоӧны империализмлы паныда революция кось нуӧдӧм коланлун йылысь. Вермасьӧмыс лои збыльвылӧ революция сяма сӧмын сэки, кор Октябрся революция влиянньӧ улын медся водзынмунысь африкаса канмуясас мӧдіс котыртчыны да уджавны коммунист партия. Войвыв Африкаын 1925-ӧд воӧ мӧдісны кыпӧдчавны Рифф племяяс Францияса да Испанияса империализмлы паныд. Мароккоын империалистъяслы мойвиис пӧдтыны тайӧ кыпӧдчӧмсӧ сӧмын кузя война нуӧдӧм бӧрын.
Став Африкасӧ асулалісны империалист канмуяс, ӧні сэні сӧмын налӧн тырвыйӧ да джынвыйӧ колонияяс, кӧть эськӧ мукӧдыс на пытшкысь и лыддьысьӧны асшӧр канмуясӧн.
Англия киын Лунвыв Африкаса Союз. Тайӧ брит доминион, коді босьтӧ шӧркоддьӧм вӧньын лунвыв юкӧнсӧ Африкалысь. Лунвыв Африкаса Союзын йӧзыс 3/4 пайыс кафръясысь, готтентотъясысь да бушменъясысь; мукӧд йӧзыс лоӧны буръяс, голландечьяслӧн йылӧмыс, англичана да мукӧд.
Африкаын олысь став йӧзыс лоӧ 140 млн. морт гӧгӧр. Шӧркодя 1 кв. км вылӧ воӧ 5 морт. Медуна йӧз олӧ Нил ю пӧлӧн; 1 кв. км вылӧ воӧ 360 морт. Сахараын да Калахариын, оазисъясын кындзи, олысь абу. Войвыв Африкаын олысьлӧн шӧркодя 1 кв. км вылӧ воӧ 10‒15 морт, рытыввылын — Конго кывтыд ковтысын — 1 кв. км вылӧ воӧ 25 морт кымын. Абиссинияын 1 кв. км вылӧ воӧ 11 морт кымын. Этнос тэчас боксянь Африкаын олысь йӧз зэв уна сикас. Вужвойтырыс негръяс, бушменъяс, кафръяс да готтентотъяс. Войвылын олӧны арабъяс, берберъяс, туарегъяс да абиссинечьяс.
Африкаын олӧ 150 млн. морт гӧгӧр — став му выв олыссьыс ӧти дасӧд юкӧнысь этшаджык.
Мутасыс Африкалӧн 30 млн. кв. км гӧгӧр; сідзкӧ ӧти квадрата километр вылӧ шӧр лыдӧн воӧ сӧмын 5 морт.
Йӧз. Африкаын олӧ 216 млн. морт. Мутас серти Африка ыджыдджык Европаысь куим пӧв, но пӧшти куим пӧв жӧ и сійӧ ичӧтджык Европаысь йӧз лыд серти. Йӧзлӧн шӧркодь топыдлуныс Африкаын (7 кымын морт 1 кв. км вылӧ) тӧдчымӧн ичӧтджык Европаын либӧ Азияын серти.
Овтӧмин. Кымын матынджык войвыв да лунвыв тропикъяслань, ыджыд личкӧда да пассатъяса вӧньясын, сымын этшаджык усьӧны енэжваяс да сымын быдмӧгуловыс лоӧ омӧльджык. Кыдзи войвыв, сідзи и лунвыв мусярджынйын саваннаяс вочасӧн вуджӧны тропикдорса джынвыйӧ, а сэсся тырвыйӧ овтӧминъясӧ.
Карта серти удж.
1. Видзӧдлӧй Африкалӧн вӧр-ва зонаяс карта вылӧ (92 рис.) да висьталӧй, кутшӧм зонаяс куйлӧны жар климата вӧньын, кутшӧмъяс — шӧркоддьӧм климата вӧньын.
2. Вӧр-ва зонаяс пӧвстысь кутшӧм зона босьтӧ Африкаын медся ыджыд места?
Африкаса юяс: Нил, Еджыд Нил да Лӧз Нил, Нигер, Конго, Замбези да Оранжава.
Африкалӧн юясыс уна вааӧсь да зэв кузьӧсь. Заводитчӧны найӧ Африка шӧрсянь. Тшӧтшкӧс вывтас тшупӧдъясӧд визувтігӧн, найӧ усьӧны зэв вылісянь да мукӧддырйи вӧчӧны зэв-зэв ыджыд борганъяс (шуам, Виктория борган Замбези ю вылын) да коськъяс (Конго, Нил да мукӧд юяс вылын). Та вӧсна Африкаса юясӧд ӧткымынлаті некутшӧма оз шогмы ветлӧдлыны судноясӧн.
Юяслы ӧтувъя характеристика. Африкаса юяс босьтӧны васӧ медсясӧ зэръясысь да ойдлӧны зэра кадӧ. Васӧд климата мутасъясын, кӧні усьӧ уна енэжва, юясыс зэв уна, и тасянь пансьӧны гырысь юяс. Мӧдарӧ, кос климата мутасъясын юясыс зэв этша. Сахараын дугдывтӧг визувтысь юясыс абуӧсь. Тані эмӧсь сӧмын кос воргаяс (вадияс), кодъяс кузя корсюрӧ ёна зэрлӧм бӧрын визувтӧны ызгысь визувъяс, но найӧ зэв регыд бӧр бырӧны.
Карта серти удж.
1. Африкалӧн физика карта вылысь джудждалӧн шкала серти тӧдмалӧй, океан веркӧссянь мый вылнаын экваторсянь войвылын куйлысь ыджыдджык территорияыс, а сідзжӧ мый вылнаын — экваторсянь лунвылын куйлысь территорияыс. 2. Висьталӧй, ыджыд-ӧ мутас босьтӧны увтасінъяс да джуджыд гӧраяс (2 сюрс м-ысь джуджыдджык), орччаӧдны кӧ найӧс Африкалӧн став территориякӧд.