Му шарсӧ серпасалӧны сідзжӧ мусерпас вылын. Та могысь медводз гижтӧны градуса тывъя кык круг, а сэсся ӧти кругас серпасалӧны шарыслысь ӧти джынсӧ, а мӧдас — мӧд джынсӧ. Мусярджынъяса карта вылын, кыдзи и глобус вылын, войвывсянь лунвылӧ веськӧдӧмыс быдлаын лӧсялӧ меридианъяс веськӧдӧмкӧд. А асыввывсянь рытыввылӧ веськӧдӧмыс лӧсялӧ параллельяс веськӧдӧмкӧд. Тайӧн карта торъялӧ планысь. План вылын географияса тыв абу, и сэні войвывсянь лунвылӧ веськӧдӧмыс лыддьыссьӧ вевдорсянь увланьӧ, рытыввывсянь асыввылӧ веськӧдӧмыс лыддьыссьӧ шуйгавывсянь веськыдвылӧ. 

Бара видзӧдлам глобус вылӧ. Экватор вылӧ бура видзӧдлӧмӧн сы вылысь ті аддзанныд лыдпасъяс 0, 15, 30, 45 да с. в. 180-ӧдз: лыдпасъясыс мунӧны асыввылӧ и рытыввылӧ. Вӧлӧмкӧ, тайӧ лыдпасъясыс петкӧдлӧны градусъяс. Быд 15° костын глобус вылын нуӧдӧма меридиан. Меридианыс, кодӧс нуӧдӧма 0° пыр, шусьӧ медводдзаӧн либӧ нуля меридианӧн. Сысянь градусъяссӧ лыддьӧмыс мунӧ асыввылӧ да рытыввылӧ.

 Глобус — му шарлӧн модель, кодӧс ичӧтмӧдӧма уна миллион пӧв. Медым кивыв вӧлі вӧдитчыны глобуснас, му шарлы моделяс сюйӧма (воображаемӧй чӧрс пыддиыс) кӧрт чӧрс, кодӧс йитӧма подставка дінӧ. Ті тӧданныд, мый сэтшӧм экваторыс да меридианъясыс. Му вылын — тайӧ воображаемӧй визьяс, а глобус вылын тайӧ визьяссӧ нуӧдалӧма зэв ясыда да тӧлканог. Видзӧдлам бурджыка экватор вылӧ. Глобус вылын экваторсӧ юклӧма ӧтыджда юкӧнъяс вылӧ да быд юкӧн пыр нуӧдӧма меридианъяс.

Глобус — му шарлӧн модель, кодӧс ичӧтмӧдӧма уна миллион пӧв. Медым кивыв вӧлі вӧдитчыны глобуснас, му шарлы моделяс сюйӧма (воображаемӧй чӧрс пыддиыс) кӧрт чӧрс, кодӧс йитӧма подставка дінӧ. Ті тӧданныд, мый сэтшӧм экваторыс да меридианъясыс. Му вылын — тайӧ воображаемӧй визьяс, а глобус вылын тайӧ визьяссӧ нуӧдалӧма зэв ясыда да тӧлканог. Видзӧдлам бурджыка экватор вылӧ. Глобус вылын экваторсӧ юклӧма ӧтыджда юкӧнъяс вылӧ да быд юкӧн пыр нуӧдӧма меридианъяс.

Мый кодь нӧ эськӧ муыс? Кутшӧм сылӧн формаыс? Эм-ӧ сэтшӧм предметъяс, кодъяслысь дорыш помъяссӧ он вермы корсьны да кодъяслӧн веркӧсыс мылькъя? Сэтшӧм предметъястӧ ми тӧдам. Ми кӧ чуньӧн нуӧдам пызан пӧв кузя, регыд и помӧдзыс воам. Пондам кӧ чуньнымӧс новлӧдлыны мач вывті, дорыштӧмӧдзыс некор огӧ воӧй. Мачыс гӧгрӧс да дорышъясыс сылӧн абу. Веркӧсыс мачлӧн гӧгӧрбок мылькъя. Мачлӧн формаыс — сяр. Сэтшӧм жӧ формаа миян муным. Кык сюрс во сайын кымын овліс греческӧй учёнӧй да сійӧ веськыда арталіс мусярлысь ыдждасӧ.

Сэтшӧм йӧз, кодъяс вӧчлісны ыджыд путешествиеяс, эз нин вермыны эскыны, мый мулӧн эм «пом». Эз вермыны эскынысӧ сы вӧсна, мый сылысь помсӧ-дорсӧ найӧ некысь эз аддзывны. Мулӧн кӧ дорыс абу, мыйла нӧ тыдалӧ тайӧ дорыс? И йӧз гӧгӧрвоисны. Муыслӧн дорыс тыдалӧ сы вӧсна, мый муыслӧн веркӧсыс абу шыльыд (плоскӧй), а мылькъя (выпуклӧй). Шыльыд веркӧс вылын ми эськӧ вермим аддзыны ылыс предметъяссӧ. Мылькъя веркӧс вылын ылыс предметъяссӧ он аддзы.

Медводдза мугӧгӧртана ветлӧмсянь коли 400 воысь унджык. Уна экспедиция гӧгӧртліс Мусӧ быд туйвизьӧн море кузьта, косін кузьта да сынӧдті. Ӧні некод нин оз падъяв (оз сомневайтчы) сыын, мый Мулӧн формаыс сяр кодь. Мусӧ не сӧмын гӧгӧртлісны, но сідзжӧ и муртавлісны. ХVІІ нэмсянь заводитісны стӧча муртавны градуслысь кузьтасӧ, мӧд ног кӧ, 1/360 пайсӧ мусяр кытшлысь. Тайӧ мурталӧмъяс серти ми тӧдам, мый Мулӧн поперечникыс 12 000 км саяс да гӧгӧртасыс 40 000 км саяс.

Петам кӧ ми шыльыд эрд вылӧ, сэк ас гӧгӧрысь аддзам зэв паськыд пространство; сійӧ шусьӧ енэжтасӧн (горизонтӧн). Миянлы кажитчӧ, быттьӧ ыліас муыс ӧтлаасьӧ енэжкӧд. Визьыс, кыті быттьӧ енэж ӧтлаасьӧ мукӧд, шусьӧ енэжтас визьӧн. Тайӧ визьыс круг формаа. Енэжтаслӧн визьыс быдласянь, кӧн кӧть ми ог лоӧ му вылын, тыдалӧ круг кодьӧн. Тайӧ висьталӧ, мый мулӧн формаыс мылькъя. Кымын вылӧ ми кутам кайны, сымын енэжтаслӧн площадьыс (пасьтаыс) мӧдас паськавны да енэжтаслӧн визьыс миян дінсянь кутас век ылысмыны и ылысмыны.

Сулалӧ морт джуджыд мыльк йылын да гӧгӧрыс видзӧдӧ. Сылы чайтчӧ: быттьӧ сулалӧ ыджыд гӧгрӧс вежӧс пытшкын. Сы гӧгӧр джоджас визувтӧны юяс, быдмӧны вӧръяс, кыпӧдчӧны гӧраяс. А юр вылас, пӧрӧдӧм тасьті кодь, енэж. Кӧнкӧ ылын енэжыс ӧтлаасьӧ муыскӧд да, быттьӧ, муыс сэні и помасьӧ. Важъя пӧраӧ, кор йӧзыс омӧля на вӧлі тӧдмалӧмны ывла вывсӧ да ёна ыліясӧ эз путешествуйтлыны, найӧ тадзи и мӧвпавлісны. Му да енкӧла йылысь. Муыс ыджыд гӧгрӧс пызан пӧв кодь, а сы вылын вевт кодь енэж.