1. Экваторса васӧд вӧръяс. Экваторбердса мутасын сынӧдлӧн вой-лунся шӧр температураыс 25°С, вочӧжся енэжва лыд 2000 мм-ысь унджык, да усьӧ енэжваыс во гӧгӧр чӧж ӧтмындаӧн. Татшӧм ывлавыв гӧгӧртасысла и артмӧмаӧсь экваторса васӧд вӧръясыс. Лунвыв Америкаын найӧ паськыда быдмӧны Амазонка ю бассейнас, Африкаын Гвинея куръя вадорас да Конго ю бассейнас, а Азияын Малайя архипелагса діяс вылын.
Мый сэтшӧм биосфера?
Му вылын либӧ кутшӧмкӧ торъя юкӧнас — континентын, канмуын, обласьтын, олан пунктын — олысь став йӧзӧс шуӧны олысь котырӧн (населенньӧӧн). Ӧнія кадӧ Му вылас олӧ 6,5 млрд мортысь унджык.
- Мыйӧн торъялӧ ловъя ывлавылыс ловтӧмсьыс?
- Лыддьӧдлӧй Мулысь ортсыса вевттьӧдъяс.
- Кыдзи вежсьӧ океанас ва шонтӧгыс пыдӧджык лэччигӧн?
- Мый сэтшӧм шельф?
- Мирса отваын олысь организмъяс пиысь коді тіянлы тӧдса нин?
Важӧнтӧ йӧзыс збыльысь чайтлісны, мый шондіыс ветлӧ му гӧгӧр. Муыс пӧ вӧрзьӧдчытӧг сулалӧ енкӧла шӧрас, а шондіыс пӧ сы вылӧ и лӧсьӧдӧма, медым мусӧ шонтыны да югдӧдны. Войяснад йӧз видзӧдісны, мый ӧткодь кодзув чукӧръясыс енэжас абу век ӧти инынӧсь: мукӧддырйи вылынджыкӧсь либӧ улынджыкӧсь, мукӧддырйиыс дзик оз тыдавны. Найӧ чайтлісны, мый енэжыс став кодзувъяснас ветлӧ му гӧгӧр.
Шонді гӧгӧр, сідз жӧ кыдзи и му, кытшлалӧны нӧшта кӧкъямыс небеснӧй телӧ — планетаяс. Найӧ абу ӧтылнаынӧсь шондісянь: ӧтияс — ылынджыкӧсь му серти, мукӧдыс — матынджыкӧсь сыысь. Став планетаыс 9: Меркурий, Венера, Му, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон. Ми аддзам планетаястӧ енэжысь сідзи жӧ, кыдзи и кодзувъясӧс. Кодзувъясысь планетаяс торъялӧны сійӧн, мый найӧ оз дзирдавны асланыс югыдӧн, а югдӧдсьӧны шонді югӧръясӧн.