Европаын да Азияын миянкӧд орччӧн куйлысь унджык канмуыс — войтыр демократияа канмуяс. Тайӧ канмуясыс Сӧвет Союз юрнуӧдӧм улын — став му шар вылын лада олӧмлӧн да мирнӧй уджлӧн зумыд мыджӧд.
Мукӧд орчча канмуяскӧд Сӧвет Союз ёнмӧдӧ ёрт нога йитӧдъяс.
Аслас став история чӧжӧн миян Чужан муӧс некор эз кытшавлыны сэтшӧм ёрт сяма да ладӧн овны кӧсйысь орчча канмуяс, кыдзи ӧні.
Войвылын да асыввылын СССР-лӧн суйӧръяс мунӧны дорвыв саридзті, а рытыввылын да лунвылын — пӧшти дорвыв косӧд (сушаӧд). СССР-са став суйӧръяслӧн кузьтаыс 60 сюрс км; сы пиысь саридз суйӧръяс вылӧ усьӧ ⅔ юкӧнысь унджык (43 сюрс км), косӧд мунысь суйӧръяс вылӧ — юкӧнысь этшаджык (17 сюрс км). Войвылас СССР-лӧн континентвыв юкӧныс мыськавсьӧ Войвыв Йиа океанӧн да сійӧ юкӧнъясӧн — Баренц да Еджыд саридзьясӧн Европаын, Кара саридзӧн, Лӧпта саридзӧн да Асыввыв Сибыр да Чукотка саридзтясӧн Азияын.
СССР-лӧн суйӧръясыс войвылын да асыввылын дорвыв саридзсаяс, а рытыввылын да лунвылын — кызвыныс косінсаяс. Суйӧр визьлӧн кузьтаыс 60 сюрс км гӧгӧр. На пиысь саридз суйӧръяс вылӧ воӧ ⅔-ысь унджык, косінса вылӧ — ⅓-ысь этшаджык.
Войвылын суйӧрсӧ артмӧдӧны Вой Йиа океанлӧн мубердса саридзьяс, асыввылын — Лӧнь океан да сылӧн саридзьяс.
Картаӧн удж: 1. Видзӧдлӧй СССР-лӧн физика мусерпас вылӧ, орччаӧдӧй сійӧс сярджынъяс картакӧд да висьталӧй, мыйла тайӧ мусерпасъясас СССР-лӧн мутасыс абу ӧтыджда. 2. Кутшӧм сярджынйын куйлӧ СССР, кодарын сійӧ экваторсянь?
Миян ыджыд чужан муным — Социалист сяма Сӧвет Республикаяслӧн Союз, мирын социалист сяма медводдза канму, босьтӧ Европалысь асыввыв джынсӧ да Азиялысь войвыв коймӧд юкӧнсӧ. Сӧвет Союзлӧн мутасыс 22 млн. кв. км сайӧ ыджданас. Тайӧ лоӧ став овмӧдӧм косінлысь квайтӧд кымын юкӧныс. Весиг гырысь канмуяс — АӦШ, Китай, Бразилия да Франция колонияяснас, — СССР-ысь ёна ичӧтджыкӧсь. Социалист сяма Сӧвет Республикаяслӧн Союз лоӧ ӧтторъя мутасӧн да политика боксянь сэтшӧм топыда йитчӧма, кыдзи абу йитчӧма мирын ни ӧти канму.
СССР босьтӧ асыввыв джынсӧ Европалысь, став Войвыв Азияӧс Урал гӧраяссянь Лӧнь океанӧдз да Шӧр Азияӧс Каспи саридзсянь асыввывланьті. Сӧвет Союзлӧн мутасыс 21 млн. кв. км дорысь ыджыдджык, либӧ ⅙ юкӧн мушарвывса став овмӧдӧм косінсьыс.
Социалист сяма Сӧвет Республикаяслӧн Союз (СССР) босьтӧ Евразиялысь войвыв юкӧнсӧ, сэтчӧ пырӧны Европалӧн асыввыв джынйыс да Азиялӧн коймӧд юкӧныс (войвылыс).
СССР улын став мутасыс лыддьыссьӧ 21,3 млн. кв. км. ыджда. Став косіныс босьтӧ 149 млн. кв. км., сылӧн йӧзӧн овмӧдӧм юкӧныс, полюсдорса эрдъясӧс шыбитӧмӧн, лоӧ 134 млн. кв. км. ыджда. Сідзӧн, СССР вылӧ став овмӧдӧм косінсьыс воӧ ылӧсас ӧти квайтӧд юкӧныс.
Европаын олысь йӧз юксьӧны со кутшӧм котыръясӧ: инда-европаса, семит, яфет, финн-угор да тюрк вылӧ.
Инда-европаса группаын лоӧ уна сикас йӧз. Рытыв-лун юкӧн материк вылын да Европаса лунвыв кӧджъясын олӧны роман либӧ латин йӧз. Татчӧ пырӧны французъяс (Европа рытыв юкӧнын), испанечьяс да португалечьяс (Пиреней кӧджын), итальянечьяс (Апеннин кӧджын). Торйӧн на дінсянь Балкан кӧдж войвылын олӧ романскӧй йӧз — румынъяс.
Мусина-быдмӧга зонаяс йылысь вӧлі нин водзынджык висьталӧма. Рытыввыв Европаын найӧ торъялӧм йылысь оз нин ков уна содтыны. Тшӧкыд вӧръяс тані кольӧма сӧмын Скандинавия кӧджын да Финляндияын. Водзынджык лунвылын важкадся вӧр бырӧма нин да сы местаӧ быдмӧ весалӧм, ки помысь пуктӧм вӧр. Мушӧр саридздорса канмуясын вӧръяс дзикӧдз бырӧдӧма и мортӧн, и ыж да кӧза стадаясӧн, кодъяс йирӧмӧн бырӧдӧны том петасъяссӧ да быдмысь пуяссӧ. Вӧр пыдди тані паныдасьлӧны сӧмын век ӧткодь веж кустарникъяс.
Асыввыв Европаын юясыс зэв кузьӧсь. Заводитчӧны найӧ неыджыд вывтасінъяссянь, пӧкатыс ичӧтик да сы вӧсна визувтӧны ньӧжйӧникӧн. Тайӧ бура отсалӧ суднояслы ва паныд ветлыны, да сыкӧд жӧ тшӧтш артмӧны ю вылас уна ляпкыдінъяс. Юясыс босьтӧны васӧ лымйысь, сы вӧсна тулысын ёна туӧны да петӧны берегысь, а гожӧмын ёна косьмӧны. Асыввыв Европаса юяс матыстчӧны мӧда-мӧд дінас йывъяснас да вожъяснас, мый вӧсна кокни вӧчавны каналъяс.